Küresel Sistemin Çöküşü ve Türkiye’nin Paradoksal Konumu 

1. Uluslararası Sistemin Yapısal Krizi ve Yeni İttifak Arayışları

Dünya siyaseti, İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulmuş liberal sistemin çöküşü ile şimdi tam olarak şekillenmemiş çok kutuplu sistem ortasında tehlikeli bir geçiş döneminden geçiyor. MHP lideri Devlet Bahçeli’nin “ABD-İsrail şer koalisyonuna karşı Türkiye-Rusya-Çin (TRÇ) ittifakı” önerisi, bu sistemik dönüşümün en radikal tezahürlerinden biri. Bahçeli’nin bu çıkışı, Türkiye’nin 1947’de Truman Doktrini ile başlayan Batı yöneliminden potansiyel bir kopuşu temsil ediyor.

İsrail’in Katar’daki Hamas heyetine düzenlediği taarruz, bölgesel güvenlik mimarisini temelden sarsmış durumda. ABD’nin en büyük Körfez üssünü barındıran Katar’ın bile inançta olmaması, Suudi Arabistan’ı Pakistan ile nükleer boyutu da içeren bir savunma muahedesine yöneltti. Pakistan Savunma Bakanı’nın “herhangi bir atağa ortak yanıt” açıklaması, NATO’nun 5. unsurunu andıran bu mutabakatın ciddiyetini ortaya koyuyor.

Suriye problemindeki gelişmeler de bu karmaşayı derinleştiriyor. Eski Baas rejimi figürlerinden Menaf Tlas’ın Paris’te tekrar sahneye çıkması ve “ulusal ve seküler bir askeri konsey” önerisi, Fransa’nın eski manda topraklarındaki nüfuzunu yine canlandırma eforu olarak okunuyor. Bu durum, 1920’lerdeki Sykes-Picot tertibinin çağdaş versiyonunu akla getiriyor.

Trump’ın İngiltere ziyareti sırasında gerçekleşen 150 milyar sterlinlik yatırım mutabakatı ve yapay zeka işbirliği, Atlantik İttifakı’nın tekrar tanımlanma uğraşını gösteriyor. Lakin Trump’ın göçmenlere karşı ordu kullanılması önerisi ve Londra Belediye Başkanı Sadık Khan’a yönelik atakları, bu ittifakın da içsel çelişkilerle dolu olduğunu ortaya koyuyor.

1. İç Siyasette Otoriter Konsolidasyon ve Muhalefet Krizi

Türkiye’nin iç siyasetinde yaşananlar, klasik otoriter rejim inşasının ötesinde bir fenomen sunuyor. CHP’ye yönelik operasyonlar, “100 yılın en büyük yolsuzluk dosyası” tanımlaması ve Ekrem İmamoğlu’nun “suç örgütü yöneticiliği” ile suçlanması, muhalefetin sistematik olarak etkisizleştirilme sürecinin doruk noktası. İşadamı Aziz İhsan Aktaş’ın itirafları, CHP Genel Merkezi’nin belediye yolsuzluklarındaki rolünü açığa çıkarırken, siyasetin finansallaşmasının boyutlarını gözler önüne seriyor.

Emniyet teşkilatındaki FETÖ tasaları ve “renklendirme” raporu öteki bir boyutu ortaya koyuyor. MHP’ye yakın emniyet müdürlerinin tasfiye edildiği savlarıyla başlayan tartışma, Devlet Bahçeli’nin “yeni bir paralel yapı” ikazına dönüştü. Emniyet’in 382 sayfalık raporunda yer alan “FETÖ’cülerin ülkücü, solcu yahut dinci görünerek kamuflaj yapması” tespiti, güvenlik bürokrasisindeki inanç buhranının derinliğini gösteriyor.

İç siyasetteki bu kaos, belediye liderlerinin partilerinden istifa edip AKP’ye geçmeleriyle daha da derinleşiyor. “Ya kelepçe ya AKP rozeti” dayatması, 1950’lerdeki “ya DP’li ol ya köyüne yol yok” periyodunu hatırlatıyor. Lakin dijital çağın farkı, bu baskıların toplumsal medya üzerinden anlık olarak görünür hale gelmesi.

Emekli albay Orkun Özeller’in MHP önderine hakaret gerekçesiyle tutuklanması, tabir özgürlüğünün hudutlarını tartışmaya açtı. Enteresan olan, DEM Parti’nin bu tutuklamaya sessiz kalması ve Voltaire’in meşhur “fikirlerinize karşıyım lakin söz hakkınızı savunurum” kelamının pratikte karşılık bulmaması.

III. Medya ve Kültürel Hegemonya Savaşları

ABD’de Jimmy Kimmel’ın programının yayından kaldırılması ve Trump’ın “eleştiren kanalların lisansları iptal edilmeli” açıklaması, otoriter eğilimlerin yalnızca Türkiye’ye mahsus olmadığını gösteriyor. Umberto Eco’nun “Dan Brown aslında benim yarattığım bir karakter” esprisinde vurguladığı üzere, tanınan kültür ile siyaset ortasındaki sonlar bulanıklaşıyor.

Almanya’daki lokal seçimlerde AfD’nin yükselişi bilhassa dikkat alımlı. Kuzey Ren-Vestfalya üzere toplumsal demokrasinin kalesi sayılan bir eyalette çok sağın yüzde 16.5 oy alması, 1930’lardaki Weimar Cumhuriyeti’nin çöküşünü hatırlatıyor. Yeşiller Partisi’nin çöküşü ve Türkiye kökenli siyasetçilerin bu ortamda öne çıkma eforları, Avrupa’daki kimlik krizinin derinliğini ortaya koyuyor.

Marianna Patrona’nın “stratejik mağduriyet” kavramı üzerine yaptığı çalışma, çağdaş popülizmin dilbilimsel sistemlerini açığa çıkarıyor. Trump’ın “Amerika yağmalandı” söylemi ile tarifeler ortasında kurduğu bağ, mağduriyetin nasıl siyaset aracına dönüştürüldüğünü gösteriyor. Bu strateji, 1930’ların faşist telaffuzlarından farklı olarak, demokratik sistemler içinde işliyor.

2010’daki Ergenekon sürecine dair tartışmalar da bugünü anlamak için kritik. Mehmet Altan’ın “AKP’yi aşan bir irade Ergenekon’un peşinde… Dünya sistemi Türkiye’yi tedavi ediyor” sözleri, o dönemki liberal aydınların nasıl bir yanılgı içinde olduklarını gösteriyor. “Yetmez lakin evet” diyenlerin bugün CHP mitinglerinde tekrar belirmesi, Türk siyasetindeki döngüsel karakterin ironik bir tezahürü.

1. Ortadoğu’da Westphalia Sonrası Tertip Arayışları

İsrail’in Gazze’de sürdürdüğü soykırım, memleketler arası hukukun büsbütün çöktüğünün ispatı. ABD’nin BM Güvenlik Konseyi’nde 14’e 1 oyla Gazze ateşkesi tasarısını veto etmesi, “kurallara dayalı düzen” telaffuzunun içinin ne kadar boş olduğunu gösteriyor. Netanyahu’nun “Kudüs bizim şehrimiz” açıklaması ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Hitler özentisi tipler” karşılığı, bölgedeki tansiyonların söylemsel boyutunu ortaya koyuyor.

Küresel Sumud Filosu teşebbüsü, sivil toplumun devletler-üstü bir dayanışma ağı kurma gayreti olarak öne çıkıyor. İsrail’in bu filoya “terörist” demesi ve Ulusal Güvenlik Bakanı Ben-Gvir’in “Ktzi’ot cezaevinde pişman olacaklar” tehdidi, Tel Aviv idaresinin milletlerarası normlara meydan okumasının boyutlarını gösteriyor.

Mısır ile Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de ortak tatbikat yapması, Camp David nizamından bu yana en değerli stratejik kayma olarak bedellendiriliyor. Cumhurbaşkanı Sisi’nin İsrail’i birinci defa “hasım” olarak tanımlaması, Arap dünyasındaki paradigma değişiminin habercisi.

İspanya’nın İsrail’e yönelik sert tavrı ve Dünya Kupası boykot daveti, Avrupa’da da İsrail tersliğinin yükseldiğini gösteriyor. Josep Borrell’in AB-İsrail Paydaşlık Anlaşması’nın gözden geçirilmesi talebi, ekonomik yaptırımların kapıda olduğunun işareti.

1. Ekonomik Krizin Derinleşmesi ve Toplumsal Maliyetler

Hazine ve Maliye Bakanı’nın “bu yıl başımıza gelmeyen kalmadı” açıklaması, ekonomik tablonun vahametini özetliyor. 7.9 trilyon liralık harcama, 1.4 trilyon liralık faiz ödemesi ve yüzde 30’luk enflasyon amacı, Türkiye iktisadının sürdürülemez bir yörüngede olduğunu gösteriyor. İmamoğlu operasyonlarının 60 milyar dolarlık maliyeti, siyasi krizin ekonomik faturasını ortaya koyuyor.

Fransa’nın 3.4 trilyon dolarlık dış borcu ve Fitch’in not düşürmesi, Avrupa’nın motor iktisadının de alarm verdiğini gösteriyor. Frexit tartışmalarının yükselmesi, Euro bölgesinin geleceğini tehdit ediyor. Bu durum, 1929 Büyük Buhranı’ndan sonraki en önemli sistemik krizi işaret ediyor.

1. Gelecek Senaryoları: Üç Muhtemel Yol

Kontrollü Geçiş Senaryosu: Türkiye’nin NATO ve AB ile bağlarını büsbütün koparmadan, Çin ve Rusya ile stratejik paydaşlıklar geliştirdiği bir istikrar siyaseti. Bu senaryoda TRÇ önerisi, pazarlık gücünü artırmak için kullanılan taktik bir atak olarak kalır. Tarihi örnek: 1960’larda Hindistan’ın hem Sovyetler hem ABD ile münasebetlerini sürdürmesi.

Blok Savaşları Senaryosu: Dünya’nın ABD-AB-İsrail ekseni ile Çin-Rusya-İran ekseni ortasında keskin sınırlarla bölündüğü yeni bir Soğuk Savaş. Bu durumda Türkiye üzere orta bölge ülkeleri taraf seçmeye zorlanır. Ekonomik ve teknolojik ayrışma derinleşir, globalleşme bilakis döner. Tarihî örnek: 1950’lerde Kore ve Vietnam’ın bölünmesi.

Sistemik Çöküş Senaryosu: İsrail-İran savaşı, Tayvan krizi yahut Pakistan-Hindistan nükleer tansiyonuyla tetiklenen global kaos. Memleketler arası ticaret çöker, güç krizi derinleşir, göç dalgaları Avrupa’yı istikrarsızlaştırır. Tarihi örnek: 1914’te Saraybosna suikastının tetiklediği domino tesiri.

VII. Türkiye’nin Stratejik Seçimleri ve Paradoksları

Türkiye’nin hem NATO üyesi hem ŞİÖ diyalog ortağı, hem AB adayı hem BRICS’e talip olması, global sistemdeki eşsiz pozisyonunu gösteriyor. Bahçeli’nin TRÇ önerisi ile Trump-Erdoğan görüşmelerinin eş vakitli gerçekleşmesi, bu çok istikametli diplomasinin somut örneği. F-35 müzakereleri devam ederken Rusya ve Çin ile ittifak tartışmalarının yapılması, klasik ittifak teorilerini alt üst ediyor.

“Terörsüz Türkiye” sürecinin İsrail’in Suriye’deki faaliyetleriyle sabote edilme riski, bölgesel dinamiklerin karmaşıklığını gösteriyor. Abdullah Öcalan’ın “Rojava kırmızı çizgimdir” açıklaması ile Ulusal Savunma Bakanı’nın “SDG’ye izin vermeyeceğiz” sözleri ortasındaki çelişki, sürecin kırılganlığını ortaya koyuyor.

Sonuç: Tarihi Dönemeç ve Bilinmeyen Gelecek

Tüm bu gelişmeler, 1945 sonrası liberal dünya sisteminin son nefeslerini verdiğini gösteriyor. İsrail’in cezasız kalan saldırganlığı, ABD’nin azalan hegemonyası, Avrupa’nın iç krizleri, Çin’in yükselişi ve bölgesel güçlerin yeni ittifak arayışları, sistemik bir dönüşümün habercisi.

Türkiye’nin bu dönüşümde oynayacağı rol kritik. Bir yandan iç siyasetteki otoriter baskılar ve ekonomik kriz derinleşirken, başka yandan global sistemdeki durumu güçleniyor. Bu paradoks, Türkiye’nin hem fırsatlarını hem de kırılganlıklarını artırıyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Dünya beşten büyüktür” söylemi, bu dönüşümün manifestosu haline geldi. Lakin alternatif sistemin nasıl şekilleneceği, barışçıl mı yoksa çatışmalı mı olacağı şimdi meçhul. Kesin olan tek şey, mevcut sistemin sürdürülemez olduğu ve değişimin kaçınılmazlığı. Suudi Arabistan-Pakistan ittifakından Global Sumud Filosu’na, Frexit tartışmalarından TRÇ teklifine kadar tüm gelişmeler, tarihin hızlandığı bir devirden geçtiğimizi gösteriyor.

Can Ilker

Bir Düşünür…

Ekonomist / Stratejist