FÖŞ yazdı:  Türkiye global krize dirençli mi?

Trump bir hafta içinde sayısız fikir değiştirerek bu kere piyasaları mutlu-mesut etti.  Çin, Japonya ve AB ABD’yle karşılıklı gümrük tarifelerinin indirilmesi konusunda hiç bir etap kaydetmemesine karşın, Trump şimdiden zafer ilan etti. Trump artık büsbütün paralel bir kozmosta yaşıyor. Çok değil, bir hafta içinde yeniden fikir değiştirerek tüm dünyayı yeni panik ataklarına sokabilir.  Şayet yeni bir bulaşıcı panik atağı, ya da halk tabiriyle finansal kriz başlarsa, Türkiye bu şoka dirençli mi, yoksa bize yansıması resesyon ve yeni bir kur krizi halde mi tezahür eder?

Bu finansal kriz 2013 “taper tantruma”a benzerlik addeder

Bakalım o günlerde IMF ne yazmış?

Mayıs 2013’te, ABD Merkez Bankası (Fed) Başkanı Ben Bernanke, merkez bankasının tahvil alım programını ne vakit ve nasıl azaltacağına dair konuşmaya başladığında, finansal piyasalar panikledi. Bu ani ve sistematik piyasa oynaklığının yaşandığı birinci kademede, gelişmekte olan piyasalar ayrım gözetmeksizin olumsuz etkilendi. Pek çok gelişmekte olan ülkenin para üniteleri süratle bedel kaybetti, dış finansman risk primleri yükseldi, pay senedi fiyatları düştü ve sermaye akışları yavaşladı.

Neyse ki piyasalar, ülkeler ortasındaki farkları hayli süratli bir halde ayırt etmeye başladı. Ekonomik temelleri sağlam olan ülkelerle ekonomik dengesizlikler biriktirmeye başlayanlar birbirinden ayrıldı.

Peki, gelişmekte olan ülke siyaset yapıcıları sermaye akışlarının bu yükseliş ve düşüş döngülerinde ne yapabilir?

Yaptığımız çalışmalar, ekonomik temellerin sağlamlığının ve siyaset yapıcıların erken harekete geçmesinin, risklerin yönetilmesinde ve dışsal şoklara karşı dayanıklılığın artırılmasında kritik bir rol oynadığını gösteriyor.

İlk reaksiyonların akabinde, şu özelliklere sahip ülkelerde piyasa baskıları daha hafif oldu:

Daha güçlü ekonomik temeller

Daha fazla mahallî hizmet, eser ve likit piyasaya sahip finansal sistemler

Yerli tahvil pazarında daha az yabancı yatırımcı bulunması

Daha düzgün büyüme beklentileri

Bu özellikleri bir beynimize nakşedelim, zira Türkiye iktisadında küresel finansal krize dayanacak direnç var mı sorusuna yanıt verecek.

Trump nasıl finansal kriz çıkartacak?

Dünyanın kelamda  en güçlü devletinin başkanı Merkez Bankası Başkanı’na ezik diye hitap eder, tarifeleri pazarlık etmek için temasa geçen ülkelere “popomu yalayacaklar” tabirini kullanır ve ülkesinde enflasyon olmadığını tez ederse, çok da rasyonel davranmadığını düşünmemiz abartılı olmaz.

Bunları hatırlatmamın  nedeni, Trump’un dünyayı ilgilendiren her bahiste, her an fikir değiştirmesinin mümkün olması. Global politik belirsizlik endeksi VIX’le yol arkadaşlığı içinde hergün yükseliyor. O vakit tezimi şöyle tabir edeyim:  ŞAYET ara-seçimlerde Cumhuriyetçiler ağır bir mağlubiyet almazsa, 4 yıl sürecek bir belirsizlik dünyasının eşiğindeyiz daha.  Global ekonomik faaliyet orta vadede, lakin finansal piyasalar çok kısa vadede paniğe kapılabilir.

Şimdi, finansal kriz hangi kanallardan gerçekleşebilir sorusuna karşılık arayalım:

• Altında çok önemli bir balon şişiyor. Yakında ons altın $4000’i görürse hiç şaşırmam. Bu balon bir noktada patlar, mesela ABD doları tekrar paha kazanır, ve beraberinde çok kaldıraçlı bir çok finansal kurumu da iflasa sürükler.
• Yukarda arzettiğim üzere, 90 günlük mühletin sonunda misillemelerin yürürlüğe girmeyeceğine dair hiç bir delil Bu piyasaları şoka sokabilir.
• Fed Mayıs FOMC’de çok somut formda çok uzun müddet faiz indirimi beklenmemesi gerektiğini beyan edecek. Türev piyasalar hala 2-3 faiz indirimi fiyatladığı için, bu açıklama dolar ve ABD tahvil faizlerini süratle üst itebilir. Ayrıyeten Trump tekrar Fed’e saldırabilir.
• Trump bütçesinin vergi indirimleri rahatlıkla Kongre’den onay alır. Fakat kesintileri yapmanın siyasi maliyetine her iki parti de katlanamaz. Sonuçta, ABD bütçe açığı düzgünce şişer ve enflasyon beklentileri ve devlet tahvili getirilerini süratle üst iter.
• Trump’ın doların G-3 merkez bankalarıyla ortaklaşa bedelinin düşürülmesi ve yabancı kuruluşların tuttuğu devlet tahvillerinin 100 yıl vadelilerle değiştirilmesi planı hala yürürlükte, bakınız Mar-o-Lago planı.

Tüm bu “tetik noktalarının” ortak özelliği ABD tahvil faizlerinin yükselmesi, ya da piyasanın donması olur. Yani, alıcı-satıcı bulunamaz.  Tüm dünyada her ulus-ötesi kredi ve tahvil ihracı ABD getiri eğrisi üzerinden fiyatlandığı için, küresel kredi pazarı donar. Her ülke ve borçlu şirket daima olarak vadesi gelen borcunu yenilemek niyetiyle hareket eder. Ana paraların geri ödenmek zorunda kalınacağı senaryoda, iflas ve temerrütler başgösterir.  İkinci bir alternatifte ise hala semptomlarını açıkça gördüğümüz üzere, ABD dolarının rezerv para, ABD devlet tahvillerinin ise risksiz varlık mahiyeti sorgulanır, ABD varlıklarından süratle kaçan para gittiği yerde baloncuklar yaratır.

Türkiye iktisadı finansal krize sağlam mı?

Şimdi, yukarda IMF’nin kullandığı kriterlerle Türkiye’nin Trump’ın feverani davranışlarından kaynaklanan dışsal şoklara dayanıklılığını tartalım:

• Cari açık çok düşük, bu yılı GSYH’nin %2’nin altında bir bedeller kapaması bekleniyor.   İmamoğlu krizinde ötürü, sistemde çok az yabancı konumu kaldı.
• Bütçe açığı sorun, fakat çarçabuk iç kaynaklardan finanse edilir boyutta, yani Hazine uzun mühlet tahvil ihracına çıkmasa da vadesi gelen dış borcunu çarçabuk öder. Ayrıyeten kamu borcu/GSYH oranı en düşük GOÜ’den biriyiz.
• TCMB faiz artırım kararı ile dışsal şoklara sert reaksiyon vereceğini ortaya koydu.
• Öte yanda, bankalar ve finans dışı bölüm çok borçlu: Finans-dışı kesimin net FX yükümlülüklerinin grafiği aşağıda:

Bir öteki avantajımız ise  ise, 1-3 ay sürmesi beklenen bir finansal kriz esnasında vadesi gelen dış borç çarçabuk rezervler yahut firmaların içerde ve yurtdışında tuttukları döviz varlıkları ile karşılanabilir.

Özetle, küresel finansal paniğinin içerde sarsıcı bir politik şokla eş vakitli yaşanmaması halinde, TCMB çarçabuk güçlü TL siyasetini sürdürerek şokun iktisada hasarını kısmen telafi eder.

Tabii ki finansal kriz yahut paniğin gerçek iktisada yansımaları olacak. Bizim açımızdan turist akımının sekteye uğraması önemli bir sorun. Lakin, turistler genelde erken rezervasyon yaptığı için, dünya iktisadı birdenbire sarsılsa da, önödemelerini yakmamak için bu sene seyahatlerini yaparlar. Finansal paniğin 2026 rezervasyon döneminin açılacağı kış aylarına denk gelmesi, 2026 performansı için can yakıcı olabilir.

Avrupa iktisadı zati pamuk ipliğine bağlı, ikinci ihracat pazarımız olan Orta Doğu ve Kuzey Afrika ise düşük güç fiyatlarından ötürü harcama gücünü kısmen yitirmiş durumda. Hasebiyle, ihracatta azalma kelam konusu olabilir, fakat bunun boyutlarını varsayım etmek hiç kolay değil. Bunun iki nedeni var:

• Global finansal kriz senaryosunda güç fiyatları da düşecektir, Türkiye’nin dış istikrarında azalan güç faturası ve ihracat birbirlerini telafi edebilir.
• Finansal şoka çok yüksek mümkünlük tanıyoruz, ancak nasıl evrileceğini bilemiyoruz. Örneğin, kaynağı ABD de olsa, finansal şokun doları güçlendirmesi, iktisada çeşitli kanallardan akacak hasarı artırır. Öte yanda, Euro/dolar’ın 1.20 üzere bir seviyeye sıçraması, turizm operatörleri ve düşük katma bedelli ihracatçılara avantaj sağlar.
• Enflasyon açısından da çok karamsar olamayız. Küresel sakinlik, ithal ettiğimiz tüm eserlerin dolar fiyatını düşürürek muhtemelen dezeneflasyonist  tesir yaratır. Tüm dünyanın sarsıldığı bir senaryoda, sabit sermaye yatırımları ve hanehalkı tüketiminin de belirsizlik nedeniyle bir ölçü daralması beklenir. Bu iki süreç de teorik olarak dezenflasyonisttir.
• Öte yandan, faizilerin bu finansal kriz zarfında yüksek tutulması kredi kanalı vasıtasıyla iktisatta 1-2 çeyrek sürecek bir sakinliğe neden olabilir.

Özetle, öbür Gelişmekte Olan Ülkelerin birçoklarına göre daha dirençliyiz, kur krizi olmaz, lakin üretim ve istihdam  orta ölçekli hasar görür.