ANALİZ: Avrupa’nın ‘Büyük Abileri’ Geri mi Dönüyor?
Avrupa dış siyasetinde son bir yılda dikkat çeken değişimlerden biri, Brexit sonrası İngiltere ile Avrupa Birliği ortasındaki münasebetlerin yine ısınması oldu. Almanya Başbakanı Friedrich Merz ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un kısa mühlet evvel İngiltere Başbakanı Keir Starmer ile Londra’da bir ortaya gelmesi, eski üçlü ittifak olan E3 kümesinin tekrar canlandığı tarafında yorumlara neden oldu. Bu gelişme, Avrupa güvenlik mimarisinde yeni bir devrin kapısını aralayabilir.
E3 Kümesinin Kökenleri ve Brexit Sonrası Durgunluk
1990’lardan 2016’daki Brexit referandumuna kadar Birleşik Krallık, Avrupa Birliği’nin ortak dış siyaset ve güvenlik çerçevesi içinde faal bir rol oynuyordu. Bu periyotta Almanya ve Fransa ile birlikte kurduğu E3 kümesi, bilhassa İran’ın nükleer programı konusunda kritik müzakerelere konut sahipliği yaptı. 2003 Tahran Mutabakatı ve 2015’te imzalanan Kapsamlı Ortak Hareket Planı (KOEP) bu üçlü iş birliğinin en somut çıktılarındandı.
Ancak 2016’da İngiltere’nin AB’den ayrılma kararı almasıyla bu ittifak dağıldı. Brexit müzakereleri sırasında yaşanan siyasi karmaşa, İngiltere’nin Avrupa’daki güvenilirliğini önemli ölçüde sarstı. Bilhassa Fransa ile Kuzey Denizi balıkçılık hakları ve Manş Denizi’ndeki göçmen geçişleri üzere mevzular gerginliğe neden oldu. Almanya’da ise Brexit’in ekonomik tesirlerinden duyulan telaş öne çıktı. 2016’da Almanya’nın üçüncü büyük ticaret ortağı olan İngiltere, 2024’te dokuzuncu sıraya geriledi.
Yeni İttifak: Üçgenin Ayakları Tekrar Kuruluyor
Almanya’da Olaf Scholz’un yerine Friedrich Merz’in başbakan olması, Fransa-Almanya bağlarını yine rayına oturttu. Merz’in Avrupa’nın savunma alanında daha otonom hale gelmesi gerektiğine dair Macron ile emsal görüşleri paylaşması, iki ülke ortasındaki güvenlik iş birliğini güçlendirdi. İngiltere tarafında ise yeni Başbakan Keir Starmer, Avrupa ile bağlantıları onarma konusunda somut adımlar atıyor. Son haftalarda hem Macron hem Merz’i Londra’da ağırlayan Starmer, her iki başkanla de savunma ve güvenlik alanlarında mutabakatlar imzaladı.
Bu gelişmelerle birlikte E3 kümesinin sembolik ve pratik olarak tekrar hayata döndüğü bedellendiriliyor. Üç ülkenin ortalarındaki bağları somutlaştıran üç ikili muahede dikkat çekiyor: İngiltere-Fransa ortasında 2010 tarihli Lancaster House Antlaşması, Fransa-Almanya ortasında 1963’te imzalanan Élysée Antlaşması ve 2019’daki Aachen Antlaşması ile son olarak İngiltere ile Almanya ortasında imzalanan Kensington Antlaşması.
Kensington Antlaşması, kapsamı açısından dikkat cazip. 2.000 kilometreden fazla menzile sahip gelişmiş bir füze sistemi, sistemsiz göçle gayret planı, bilim ve teknoloji alanında stratejik iş birliği, Kuzey Denizi güç altyapı projeleri ve Londra ile Almanya ortasında direkt demiryolu temaslarının kurulması üzere toplam 17 ortak proje içeriyor. Mutabakatta yer alan ve Fransa’yla üçlü iş birliğinin güçlendirilmesini öngören unsur ise bu yeni üçgen ittifakın resmileştiğinin en açık göstergesi olarak yorumlanıyor.
Yeni E3’nin Gayeleri: Esneklik ve Güvenlik Odaklı Strateji
E3 ittifakının yine canlandırılmasındaki temel nedenler ortasında global jeopolitik istikrarsızlıklar, NATO ve AB dışındaki esnek iş birliği arayışları ve Avrupa’nın kendi güvenliğini sağlama isteği yer alıyor. Bilhassa ABD ile transatlantik bağlantıların geleceğine dair artan belirsizlikler, Avrupa’yı daha bağımsız bir güvenlik siyaseti geliştirmeye zorluyor.
E3 kümesi, AB, G7 ve NATO çerçeveleri dışında esnek hareket edebilen bir yapı olarak, bu boşluğu doldurabilecek potansiyele sahip. Son devirde Gazze ve İran-İsrail çatışmalarına ait ortak tavır belirleyen küme, bu hafta İran’la nükleer görüşmeleri tekrar başlatmayı planlıyor. İngiltere ve Fransa, Ukrayna’da ateşkesin sağlanması halinde muhtemel bir barışı muhafaza misyonu için “gönüllüler koalisyonu” teşebbüsünü başlattı. Fransa ve Almanya ise ortak savunma ve güvenlik kurulu kurdu. İngiltere ve Almanya, Ukrayna’ya yapılacak askeri yardımları koordine eden Rammstein Grubu’nun eş başkanlığını yürütüyor.
E3 kapsamında insani yardım, ekonomik yaptırımlar, siber güvenlik, göç ve nükleer caydırıcılık üzere bahislerde daha sıkı uyum bekleniyor. Almanya’nın Fransa ve İngiltere ile nükleer paylaşım muahedesi arayışı da bu çerçevede dikkatle izleniyor.
Gelecek İçin Zorluklar ve Muhtemel Senaryolar
Her ne kadar E3 kümesi Avrupa güvenliği için sağlam bir çerçeve sunsa da, bu ittifakın önünde birtakım zorluklar bulunuyor. İngiltere’nin ABD ile olan tarihi ilgileri, Almanya’nın AB içinde ortak borçlanma konusunda hâlâ çekinceleri olması ve Polonya ile Baltık ülkeleri üzere doğu Avrupa ülkelerinin güvenlik telaşlarının E3 dışında kalma ihtimali, bu yapının kapsayıcılığını sınırlayabilir.
Yine de üç ülkenin Avrupa’nın en büyük askeri harcamalarına sahip olması, onları kıta güvenliğinde ana aktör pozisyonuna getiriyor. E3’ün tekrar faal hale gelmesi, hem sembolik hem de stratejik olarak Avrupa’nın kendi güvenliğini sağlama dileğinin değerli bir göstergesi olarak görülüyor.
Sonuç olarak, E3 kümesinin tekrar doğuşu Avrupa dış siyasetinde sadece yeni bir güvenlik ekseni yaratmakla kalmıyor; birebir vakitte post-Brexit periyotta İngiltere’nin kıta ile yine bütünleşmesinin de yolunu açıyor. Avrupa güvenliğinin geleceği, bu üçlü ittifakın başarısıyla direkt temaslı olabilir.
