Orta Doğu’daki Kriz, Küresel Ekonomiyi Zor Bir Anda Yakaladı
Mohamed El-Erian / FT – Türkçeye uyarlayan: PA Turkey
İsrail’in İran’a yönelik son saldırısı, global iktisat için son derece berbat bir vakitte gerçekleşen olumsuz bir şok niteliğinde. Bu gelişme, hem global büyüme hem de enflasyon açısından riskleri artırırken, siyaset yapıcıların elindeki mali ve nakdî hareket alanlarını da önemli formda kısıtlıyor.
Gerilimin global iktisada ne kadar ziyan vereceği, İsrail’in tek taraflı saldırısının kapsamı ve müddeti ile İran’dan gelecek muhtemel misillemelere bağlı. Lakin mevcut durumda zati yüksek olan belirsizlik düzeyi nedeniyle, piyasa reaksiyonları olumsuz ve temkinli seyrediyor.
Petrol Fiyatları Yükseliyor, Stagflasyon Riski Geri Döndü
Saldırı haberlerinin akabinde petrol fiyatları %5’in üzerinde yükselerek varil başına 70 dolar düzeyine geldi. Bu, Ocak 2025’te görülen 82 dolar tepesinin altında kalsa da, son haftalarda üst istikametli bir trendin güçlendiği görülüyor. Analistler, bu yeni jeopolitik tansiyonun akabinde OPEC+ kümesinin nasıl bir karşılık vereceğini yakından takip ediyor.
Petrol fiyatlarındaki yükseliş, küresel iktisatta stagflasyon rüzgarlarını yine güçlendirmeye başladı: düşük büyüme, yüksek enflasyon ve zayıf yatırım iştahı. Pay senetleri, artan belirsizlik ve büyüme görünümündeki zayıflama nedeniyle paha kaybetti. Tüketici ve üretici itimadında daha da fazla bozulma bekleniyor.
Dünya Bankası Esasen Yavaşlama Bekliyordu
Dünya Bankası, bu ayın başında yayımladığı raporda global büyümenin 2025 yılında %2,3’e gerileyeceğini öngörmüştü. Bu oran, yıl başındaki varsayımların yaklaşık yarım puan altında. Dünya genelinde bir resesyon öngörülmese de, 2020’li yılların birinci yedi yılı için ortalama büyüme varsayımları, 1960’lardan bu yana görülen en düşük seviyeye işaret ediyor.
Bu iddialar, ortalama petrol fiyatının 2025 için 66 dolar, 2026 için ise 61 dolar olacağı varsayımıyla hazırlanmıştı. Fakat son gelişmeler bu varsayımları geçersiz kılabilir. Şayet petrol fiyatları yüksek düzeylerde kalırsa, global görünüm daha da berbatlaşabilir.
Merkez Bankaları ve Maliye Siyaseti İçin Alan Daralıyor
Orta Doğu’daki bu yeni kriz, merkez bankalarının faiz indirimi planlarını da sekteye uğratabilir. Enflasyon baskıları tam olarak denetim altına alınamamışken, jeopolitik kaynaklı maliyet artışları merkez bankalarının daha uzun müddet yüksek faiz siyasetini sürdürmesini gerektirebilir.
Bu durum, ekonomik yavaşlamaya karşılık olarak uygulanabilecek mali gevşeme adımlarını sınırlayacak. Birebir vakitte, yüksek faiz oranları ve piyasaların borç/bütçe açığı hassasiyeti göz önüne alındığında, maliye siyaseti cephesinde de hareket alanı giderek daralıyor.
Vergi gelirlerindeki mümkün düşüş ve toplumsal harcamalara yönelik baskılar, kamu bütçeleri üzerinde yeni yükler oluşturabilir. Bilhassa İngiltere üzere yüksek borçlu ekonomilerde, bu baskılar sonbaharda açıklanacak bütçe planlarında daha ağır vergi artışlarına yol açabilir.
Küresel Nizam Zayıflıyor, Ekonomik Parçalanma Güçleniyor
El-Erian’a nazaran, Orta Doğu’daki bu son çalkantı, ABD öncülüğündeki global ekonomik düzenin daha da erozyona uğradığı algısını güçlendiriyor. Bu da ülkelerin çok taraflı kurumlara olan inancını azaltırken, kendi içlerinde ekonomik dayanıklılığı artırma istikametinde adımlar atmalarına neden oluyor.
Sonuç olarak, küresel ekonomik sistemin aktifliği azalıyor. İşbirliği yerine içe kapanma eğilimleri artarken, ticari bloklaşmalar, sermaye denetimleri ve teknolojik ayrışmalar üzere eğilimler ivme kazanıyor. Bu parçalanma, uzun vadede global finansal istikrarı tehdit edebilir.
ABD Tahvilleri ve Doların Reaksiyonu Zayıf Kaldı
Dikkat çeken bir öteki gelişme ise, ABD Hazine tahvilleri ve doların, İsrail’in İran’a yönelik saldırısına karşı beklenen ölçüde “güvenli liman” yansısı vermemesi oldu. Tarihi olarak bu çeşit jeopolitik krizlerde, yatırımcılar ABD varlıklarına yönelerek dolar ve Hazine tahvili fiyatlarını üst çekerdi. Lakin bu kere sadece sonlu bir yükseliş yaşandı.
Bu durum, ABD’nin global finansal sistemdeki merkezî rolünün zayıflamaya başladığına dair yeni bir işaret olarak yorumlanıyor. “Dünya genelinde merkez bankalarının ve yatırımcıların portföylerinde ABD varlıklarının hissesi çok yüksek. Şayet bu inanç azalırsa, bu dağılım da değişmek zorunda kalacaktır,” diye yazıyor El-Erian.
Sonuç: Makûs Zamanlama, Makus Haber
İsrail’in İran’a yönelik saldırısı, yalnızca jeopolitik değil, birebir vakitte ekonomik ve finansal tesirleriyle de küresel sistemde yeni bir kırılganlık dalgasını tetikleyebilir. El-Erian’a nazaran bu olay, piyasaların ve iktisatların artık sadece ekonomik datalara değil, giderek istikrarsızlaşan jeopolitik dinamiklere de ahenk sağlamak zorunda kaldığını hatırlatıyor.
Bununla birlikte, dünya iktisadının karşı karşıya olduğu temel eğilim de değişiyor: Daha kesimli, daha inançsız ve daha kırılgan bir yapı. Bu yeni mimari, işbirliği yerine ayrışmayı, büyüme yerine savunmayı, globalleşme yerine korumacılığı teşvik ediyor.
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]
