Fransa’da Borç Krizi Derinleşiyor: 8 Eylül’de Hükümet İçin Kritik Güven Oylaması

Avrupa’nın ikinci büyük iktisadı Fransa, süratle tırmanan kamu borcu ve bunun yarattığı finansman baskısı nedeniyle siyasi bir eşik noktasına geldi. Başbakan François Bayrou’nun talebiyle 8 Eylül’de parlamentoda yapılacak inanç oylaması, hem kapsamlı kemer sıkma paketinin akıbetini hem de hükümetin geleceğini belirleyecek. Oylamadan “evet” çıkmaması halinde Bayrou’nun istifası ve yeni bir siyasi belirsizlik dalgası gündemde.

“Gerçeklerle yüzleşme” iletisi ve borcun boyutu

Bayrou, kamuoyuna yaptığı kapsamlı sunumda ülkenin “gerçeklerle yüzleşme anında” olduğunu vurguladı. Paylaşılan çerçeveye nazaran Fransa’nın kamu borcu gayrisafi yurt içi hasılasının yaklaşık yüzde 114’üne ulaşmış durumda. Yaklaşık 2,9 trilyon avroluk ulusal gelire karşılık 3,3 trilyon avroyu aşan borç stoku, her saniye artıyor. Geçen yıl faiz ödemeleri 44,5 milyar avroya çıktı; mevcut eğilim korunursa 2029’da yalnızca faiz masraflarının 100 milyar avroyu geçmesi bekleniyor. Önümüzdeki üç yıl içinde vadesi gelen anapara geri ödemeleri 682 milyar avro seviyesinde. Artan finansman muhtaçlığı, yükselen piyasa faizleriyle birleşince borcun çevrilmesini daha maliyetli hâle getiriyor.

Kriz yeni değil, birikimli

Borç yükündeki tırmanışın kökleri 1980’lere uzanıyor. Uzun yıllara yayılan emeklilik, sıhhat, toplumsal yardım ve eğitim harcamaları ile kalabalık kamu istihdamı, borç stokunu sistematik olarak üst çekti. 2008 global finans krizi sırasında batma riskine giren büyük bankalara sağlanan takviyeler ve kredi garanti programları da kamu bilançolarını şişirdi. Pandemi periyodunda mecburî dayanaklarla oran yüzde 115 düzeyine taşındı; enflasyon ve siyasi istikrarsızlık ortamı da borcun ulusal gelire oranında kalıcı bir güzelleşmenin önünü kesti.

Emeklilik sistemi ve bütçe üzerindeki ağırlık

Fransa’da yaklaşık 17 milyon emekli bulunuyor ve emekli aylıkları enflasyona otomatik endeksli. Bu sistem, yüksek enflasyon devirlerinde bütçe üzerindeki yükü süratle artırıyor. Emeklilik ile toplumsal transferler toplam kamu harcamaları içinde değerli bir yer tutarken, sıhhat sistemi finansmanı da bütçe baskısını büyütüyor. Kamu istihdamı da dikkat alımlı: yaklaşık 6 milyon kişilik memur takımı, iş gücünün beşte birine karşılık geliyor.

Bayrou’nun ıslahat paketi: Kesinti, dondurma, vergi artışı

Hükümet, 2025 için 60 milyar avroluk bir tasarruf gayesi açıkladı. Paketin omurgasında büyük şirketleri hedefleyen vergi artışları, emekli maaşları ile birtakım toplumsal ödemelerde endekslemenin süreksiz olarak dondurulması, sıhhat harcamalarında kısıntı ve ilaç geri ödemelerinde daralma yer alıyor. Bakanlık bütçelerinde toplam 10 milyar avroluk kesinti öngörülüyor. Kamu istihdamında birinci etapta 3 bin kişilik azaltım ve emeklilik yoluyla boşalacak takımlara yeni alımların sonlandırılması planlanıyor. Tartışma yaratan bir öbür teklif ise Paskalya Pazartesisi ve 8 Mayıs Zafer Günü’nün resmi tatil statüsünün kaldırılması. Hükümet, sık sık “köprü” yapılarak iki iş gününün fiilen kaybedildiğini, bunun üretkenlik üzerinde ek yük yarattığını savunuyor.

Siyasi fren ve toplumsal tepki

Planın Meclis’ten geçmesi güç görünüyor. Azınlık hükümeti pozisyonundaki iktidar kanadı, muhalefetin yanı sıra kendi saflarında da dirençle karşılaşıyor. Emeklilik ve toplumsal haklar başlığında kısıntı manasına gelecek her düzenleme, “siyasi intihar” olarak niteleniyor. Sendikalar ve muhalefet blokları grev hazırlığı içinde; bilhassa iki resmi tatilin kaldırılması önerisi, sokaktaki yansıları büyütüyor. Parlamento cephesi üçe bölünmüş durumda: Klâsik muhalefet, kesinti yerine toplumsal harcamalarda artış talep ediyor. Çok sağ ise yabancılara verilen yardımların büsbütün kesilmesi ve Avrupa Birliği kaynaklarının azaltılması üzere alternatifler öne sürüyor. Bu tablo, inanç oylamasını hükümet açısından yüksek riskli kılıyor.

Piyasaların “faiz” uyarısı

Yüksek borç stoku tek başına yönetilebilir; asıl sorun, bunun hangi maliyetle çevrildiği. Kredi derecelendirme ismi konmamış baskılar, tahvil ihalelerinde talep kalitesi ve risk primi, Fransa’nın borçlanma faizini geçmişe kıyasla bariz halde üst çekmiş durumda. Faiz sarfiyatları büyüdükçe bütçede hissesi artıyor; eğitim ve savunma üzere kalemler esniyor, kamu yatırımları öteleniyor. Bu kısır döngü kırılmadan sürdürülebilir bir patika oluşturmak güçleşiyor.

Olası senaryolar: IMF mi, AB şemsiyesi mi?

Plan Meclis’ten geçmez ve inanç oylaması hükümet aleyhine sonuçlanırsa, ekonomik belge kapanmıyor; tam bilakis yeni bir aciliyet kazanıyor. Masadaki iki mümkün dış çıpa konuşuluyor: IMF programı yahut Avrupa Merkez Bankası/AB şemsiyesi altında bir takviye çizgisi. IMF seçeneği, mali konsolidasyonda sert takvimi ve şartlara bağlı krediyi beraberinde getirir. AB kanadı ise Yunanistan örneğinde olduğu üzere, ahenk programları ve ülke taahhütleriyle şekillenebilir. Her iki senaryonun ortak noktası, kemer sıkma ve yapısal ıslahatların dış çerçeveden dayatılması. Buna karşılık, Almanya başta olmak üzere AB’nin çekirdek ekonomilerinin kendi iç sıkıntıları da takviye kapasitesine gölge düşürüyor.

Kamuoyu ve “güven” ekonomisi

Fransa’da kamuoyunun kemer sıkma paketlerine yaklaşımı kritik. Emeklilik yaşındaki düzenlemeler geçmişte geniş protestolara yol açmıştı; bu sefer yüksek enflasyon sonrası alım gücü kaybı da eklenince tansiyon daha yüksek. Hükümetin, “önce inancı tekrar inşa edelim” diyerek oylamaya götürdüğü paket, birebir vakitte piyasalara verilen bir niyet mektubu niteliğinde. Siyasi bir “evet”, ülkenin risk primini gevşetebilir; “hayır” ise mevcut faiz patikasını daha da dikleştirerek borcun çevrilmesini zorlaştırabilir.

Savunma ve dış siyaset hesapları da etkileniyor

Bütçe sıkışıklığı yalnızca içerideki toplumsal istikrarları değil, dış siyaset tercihlerini de sınırlıyor. Savunma bütçesinde istenen artışlara gidilememesi, memleketler arası taahhütlerde hareket alanını daraltıyor. Ukrayna’ya dayanak paketleri, Avrupa savunma sanayii projeleri ve NATO çerçevesinde planlanan kapasite yatırımları direkt mali kaynak gerektiriyor. Kaynakların faize kaydığı bir nizamda, argümanlı dış siyaset telaffuzlarının altını doldurmak daha güç hale geliyor.

8 Eylül eşik: Ekonomi–siyaset düğümü

Son analizde, 8 Eylül oylaması ekonomik bir metnin siyasi onayı olmaktan fazlasını söz ediyor. Karar, borcun maliyetini, bütçenin önceliklerini ve ülkenin kredi güvenilirliğini birlikte etkileyecek. Kabul edilirse, sarsıntılı da olsa bir konsolidasyon süreci başlayacak; reddedilirse, yeni hükümet arayışı ve tırmanan finansman maliyetleri gündeme gelecek. Her iki durumda da Fransa’nın önünde kolay bir yol yok. Borç sarmalından çıkış, toplumun geniş kesitlerine hitap eden, öngörülebilir ve toplumsal meşruiyeti yüksek bir “paylaşım planı” gerektiriyor. Şimdilik tek net gerçek, saat başı değil saniye başı büyüyen bir fatura ile her gecikmenin maliyetinin arttığı.