FÖŞ yazdı:  Finansal krizin ayak sesleri

Ey ahali, işbu elinizde tuttuğunuz makale ChatGPT’ye uzun süren bir gayretle finansal krizlerin ne olduğunu anlattıktan sonra, onu tarafından yazıldı.  Ancak, ChatGPT elimden gelen tüm uğraşa rağmen, ABD’de bütçe görüşmeleri ve Trump’ın Mar-o-Lago yönetilen dolar kuru riskini makaleye entegre edemedi. Onları ben ek edeceğim.  Trump’ın tarife planı piyasalar açısından muhakkak en berbatı değil. Herkesin sırtında deve yüküyle dolar borcu taşıdığı bir dünyada, tahvil pazarının kitlenmesi  Terminatör:  Cehennem Günü olacak.

Ticaret Tansiyonundan Finansal Krize: Kırılgan Bir Eşik Noktası

“Finansal kriz” terimi sıkça kullanılsa da, gerçek bir kriz; sistemik bir çöküşü, bankaların batmasını, kitlesel temerrütleri, piyasa likiditesinin donmasını ve finansal süreçleri durma noktasına getiren itimat kaybını içerir. Trump’ın ticaret siyasetlerinin bu seviyede bir kaosa yol açabilmesi için, hâlihazırda var olan kırılganlıkların katalizörü haline gelmesi gerekir. Kaygı verici biçimde, şu anda bu çeşit birçok kırılganlık bir ortaya gelmiş durumda.

Kırılgan Finansal Kurumlar ve Borç Riski

Küresel finansal kurumlar, gelişmekte olan piyasalarda yer alan şirket ve devlet tahvillerine hâlâ büyük ölçüde maruz durumdalar. Bu ülkelerin birden fazla ihracat gelirine bağımlı. Şayet Trump’ın tarifeleri bu ülkelerde uzun süren sakinlik ya da ekonomik daralmaya neden olursa, temerrüt riski süratle artabilir. Bilhassa Avrupa ve Asya’daki bankalar, varlıklarında keskin bedel kayıpları yaşayabilir.

Bu risk teorik değil: Mart 2025’te Fitch, Çin’in kamu maliyesine dair risklerin arttığını raporladı. Güneydoğu Asya’daki kimi bölgesel bankalar da, dış ticarete bağımlı kredi portföyleri nedeniyle ödeme gücü meseleleri yaşadıklarını bildirdi. Bu sinyaller, 2008 finansal krizinden evvel gözlemlenen erken ikazlarla benzerlik taşıyor. O periyotta de bankalar, menkul kıymetleştirilmiş konut kredilerinden ziyan yazmaya başlamış ve bu ziyanlar tüm sisteme yayılmıştı.

Piyasa Likiditesi ve Domino Etkisi

Tarifeler sadece mallara vergi koymakla kalmaz; yatırımcı itimadını de sarsar. Şirketler daha makûs şartlar öngördüğünde, sermaye piyasalarından çekilir. Yatırım durur, pay satışları oynaklığı artırır ve kredi piyasaları, likiditeye kaçan bankalar nedeniyle donar. 2008’de Lehman Brothers’ın çöküşü sonrası bankalar ortası piyasaların kilitlenmesi de birebir düzenek ile gerçekleşmişti.

Bu cins bir gerilimin işaretleri şimdiden görülüyor: 2 Nisan’daki “Kurtuluş Günü” açıklaması çoklu varlık sınıflarında satış dalgası başlattı. ABD yüksek getirili tahvil spread’leri keskin biçimde genişledi—bu da yatırımcıların temerrüt riskini fiyatlamaya başladığını gösteriyor. Şayet bu ortamda büyük bir şirket iflası ya da hükümran bir borç temerrüdü yaşanırsa, bu gerginlikler paniğe dönüşebilir.

Küresel Tedarik Zincirleri ve Türev Eserler Üzerinden Bulaşma Riski

Modern global ticaret, finansal kontratlarla derinden bağlantılıdır—tedarik zinciri finansmanı, döviz swap’ları, emtia türevleri üzere araçlarla. Trump’ın tarifeleri global tedarik zincirlerini bozarsa, ihracatçılar ve üreticiler forward kontratlarını ve döviz risklerini karşılayamayabilir. Ticaretle direkt bağlantılı dallara (örneğin: nakliyat, teknoloji, otomotiv) kaldıraçlı türev konumları olan büyük finansal kurumlar, birdenbire büyük ziyanlarla karşılaşabilir.

Örneğin, yarı iletkenlerde ABD-Çin tansiyonu nedeniyle yaşanacak bir arz kesintisi, Asya ve Avrupa’daki teknoloji üreticilerini felç edebilir. Bu şirketlerin türev kontratlardaki yükümlülüklerini yerine getirememesi, 2008’de kredi temerrüt takaslarında (CDS) yaşanan zincirleme kayıplara benzeri global çapta bir bilanço tesiri yaratabilir.

Yatırımcı Panik ve İnançlı Limanlara Kaçış

Her krizde, algı gerçeğe dönüşür. Şayet yatırımcılar, tarifelerin denetimden çıkacağına ve rastgele bir merkez bankası ya da siyaset kurumunun bu süreci yönetemeyeceğine inanırsa, riskli varlıklardan çıkış başlar. Bu “güvenli limana kaçış”, pay senedi piyasalarının çökmesine, gelişmekte olan piyasalardan sermaye çıkışlarına ve döviz piyasalarında gerilim oluşmasına yol açar.

Bu süreç çoktan başladı bile: Mart 2025’te, başta Çin olmak üzere gelişen piyasalardan 17.1 milyar dolar fiyatında pay ve borç çıkışı yaşandı. Şayet bu çıkışlar hızlanırsa, merkez bankaları para ünitelerini savunmak için faiz artırmak zorunda kalabilir. Lakin bu adımlar, iç talebi daha da zayıflatır ve 1997 Asya Krizi’nde olduğu üzere, ekonomik felce neden olur.

Tahvil Piyasasında Baskı: Risk Primi ve İhraç Gerilemesi

2 Nisan’daki yeni tarifelerin akabinde, yüksek getirili tahvil (junk) piyasasında önemli bir yavaşlama görüldü. Düşük notlu şirketler, yeni borçlanma süreçlerini durdurdu. Bu durum, riskli firmalar için hayati değere sahip sermaye kanalının donduğunu gösteriyor. Doğal gaz kesiminden bir şirketin başarılı ihraç denemesi, sonlu bir toparlanma sinyali verse de, likidite düşük ve yatırımcı ihtiyatı yüksek.

Gelişmekte Olan Piyasalardan Çıkış

Mart ayında, başta Çin olmak üzere gelişmekte olan piyasalardan toplam 17.1 milyar dolarlık pay ve borç çıkışı yaşandı. Bu, Kasım 2023’ten bu yana birinci negatif akım ve Ağustos 2023’ten bu yana en büyük aylık çıkıştı. Bu durum, artan ticaret tansiyonuyla yatırımcı telaşlarının önemli boyutlara ulaştığını gösteriyor.

Kur ve Tahvil Piyasalarında Oynaklık

Geleneksel olarak inançlı liman olarak görülen ABD Hazine tahvilleri, alışılmadık düzeyde oynaklık gösterdi. 10 yıllık tahvil faizi bir hafta içinde 0.4 puan arttı—bu, 2019’dan bu yana en büyük artış. Bu sıçrama, sistemsiz ticaret siyasetlerinin ve mümkün bir borç krizinin yatırımcılar ortasında önemli bir tasa yarattığını gösteriyor.

“Moron Risk Primi” ve Yatırımcı Algısı

“Moron risk primi” terimi tekrar gündemde—bu, yatırımcıların siyaset beceriksizliği algısı nedeniyle talep ettiği ek getiriyi tabir ediyor. Bu durum, ABD tahvillerinde faizlerin yükselmesine neden oldu zira yatırımcılar, artan siyasi risklere karşı telafi arıyor.

Sonuç: Yaklaşan Krizin Göstergeleri

Genişleyen risk spread’leri, artan piyasa oynaklığı ve düşen tahvil ihracı üzere sinyaller, global iktisadın siyaset kaynaklı bir şokla tetiklenebilecek bir krize karşı kırılgan olduğunu gösteriyor. Mevcut ortam, geçmiş finansal krizler öncesindeki şartlara benziyor. Bu nedenle, proaktif siyaset adımları ve dikkatli piyasa nezareti her zamankinden daha hayati.

Asıl Trump riski:  Bütçe  açıkları ve doları düşürme çabaları

Türk ve dünya basını Trump’ın her gün değişen gümrük vergisi (tarife) antikalıklarına hipnotize oldu, finansal krize yol açabilecek asıl tehlikeleri görmüyor.   Bunlardan birincisi, Trump’ın büyük dünya devleti önderleri ile Florida’daki Mar-o-Lago  kraliyet sarayında toplanıp, ortaklaşa müdahale ile doların bedelini düşürme planı. Motamot bizde olduğu üzere, Trump da dolar kıymet kaybederse, dış ticaret açığının daralacağı ve ABD şirketlerinin ihracat pazarında rekabet avantajı kazanacağı fikrinde. Bu hakikat değil, ABD’nin tasarruf oranı düşük kalıp da parası tüm dünya tarafından rezerv para olarak kabul edildikçe dış ticaret açığı kapanamaz.

Ama, andığım toplantının gerçekleşmesi dahi, döviz piyasasında kriz yaratır. Kim, bir devlet başkanının kıymetini düşürmekte israr ettiği para ünitesini tutmak ister ki?  Dolar satılır, kimse ABD payı ve devlet tahvili almaz. ABD devlet tahvili getirilerindeki yükseliş, tüm dünyada bir borç ödeme (temerrüt) krizi yaratabilir.

İkinci risk ise hala Kongre’de pazarlıkları yürütülen yeni bütçe. Trump’ın vergi indirim vaatlerini yasalaştırmak zati GSYH’nin %5-6’sı civarında seyreden bütçe açığına senede 500-600 milyar dolar eklemek manasına geliyor. Cumhuriyetçiler içinde katı özgür piyasacı bir grup, bu açığın finanse edilmesi için yoksul ve yaşlıların tamamlayıcı sıhhat sigortası olan Medicaid’in tırpanlamasını talep ediyor. Bunu yasalaşması çok sıkıntı, zira her milletvekilinin seçim bölgesinde bu yardımdan faydalanan çok sayıda seçmen var. Bütçe, bu kesintiler olmaksızın yasalaşırsa, ABD’nin borçlanma muhtaçlığı piyasanın emebileceği devlet tahvili ölçüsünü aşar. Aslında, artık Çin üzere büyük alıcılar ABD tahvili almıyor. Bu durumda yeniden ABD getirileri yükselir, ve yukarda arzettiğim borç krizine gireriz.

Piyasalarda en berbatı geride kaldı mı diye sormayın, bunlar yeterli günlerimizdi.

Sevgili Reis’im Erdoğan’ın sık sık tekrarladığı üzere “Trump’ın büyüğü heybede”.