Formula 1’de Milyonlarca Dolar Nereye Gidiyor ve Nasıl Geri Dönüyor?

Formula 1 sırf sürat tutkusu ya da spor karşılaşması değil; birebir vakitte milyarlarca dolarlık bir sanayi. Her yarışta duvarlara çarpan milyon dolarlık araçlar, yıllık 400 milyon doları aşan ekip bütçeleri ve birtakım ekiplerin hiç kazanamayacağını bile bile yaptığı yatırımlar, bu dünyanın sıradan olmadığını ortaya koyuyor. Pekala, tüm bu devasa harcamaların gerisinde sırf heyecan mı var, yoksa önemli ekonomik getiriler de kelam konusu mu?

F1’in Global Gelir Yapısı Nasıl İşliyor?

Formula 1 Kümesi, 2024 yılında yaklaşık 3.65 milyar dolarlık bir gelir elde etti. Bu sayı, kadroların kazandıkları ya da harcadıkları bütçelerden bağımsız; büsbütün Formula 1 markasına dayalı bir gelir yapısını temsil ediyor. Bu gelirin dört ana kaynağı bulunuyor.

En büyük hisse, yaklaşık yüzde 33’lük oranla yayın haklarından geliyor. Televizyon kanalları ve dijital yayın platformları, F1 yarışlarını yayınlayabilmek için önemli fiyatlar ödüyor. İkinci büyük gelir kaynağı ise yarış mesken sahipliği fiyatları. Devlet takviyeli pist sahipleri yahut mahallî idareler, yarışları kendi bölgelerinde düzenleyebilmek için yıllık 15 ila 60 milyon dolar ortasında ödeme yapıyor. Bilhassa Orta Doğu üzere devlet takviyeli pistlerde bu fiyatlar epey yüksek düzeylere ulaşıyor.

Üçüncü sırada küresel sponsorluklar yer alıyor. Pirelli, Heineken, Aramco üzere dev markalar, pist etrafında görünürlük sağlamak için büyük meblağlar ödüyor. Son olarak ise dijital platformlar, lisanslı eser satışları ve özel konuk ağırlama paketlerinden elde edilen gelirler F1’in toplam gelirinin kalan kısmını oluşturuyor.

Ancak değişik olan şu: Formula 1 bu gelirlerin tamamını elinde tutmuyor. Yaklaşık yüzde 38’lik bir kısmı, yani 1.2 milyar doları, on F1 kadrosu ortasında paylaştırılıyor. Bu dağıtım ise “Concorde Anlaşması” ismi verilen bilinmeyen bir kontratla düzenleniyor. Gelir paylaşımı, kadroların dönemdeki başarılarına ve Formula 1’de ne kadar müddettir bulunduklarına nazaran belirleniyor. Ferrari ve Mercedes üzere esaslı gruplar bonuslarla birlikte 150 milyon doların üzerinde gelir elde ederken, art sıralardaki ekipler çoklukla 60-70 milyon dolar civarında kalıyor.

Takım Harcamaları: Maliyetler Nereden Oluşuyor?

Bir Formula 1 grubu işletmek, inanılmaz maliyetler gerektiriyor. En büyük harcama kalemi ise kuşkusuz araçların kendisi. Her F1 aracı, binlerce mühendislik saatinin ve milyonlarca doların sonucunda üretiliyor. Üstelik bu araçlar çoklukla prototip niteliğinde ve her bir modülü özel olarak tasarlanıyor. Motorlar da hayli kıymetli; Ferrari yahut Mercedes üzere üreticilerden motor satın alan ekipler yıllık yaklaşık 15 milyon dolarlık bir bedeli gözden çıkarıyor.

Takım çalışanları da değerli bir masraf kalemi. Büyük grupların 1000’i aşkın çalışanı olurken, daha küçük kadrolar bu sayıyı 300-400 düzeylerinde tutmaya çalışıyor. Tüm bu işçinin maaşları, seyahat masrafları, lojistik sarfiyatlar ve 24 yarışlık takvimde dünyanın dört bir yanına kesim taşıma zaruriliği, masrafları önemli halde artırıyor.

Pilot maaşları da bu denklemde değerli yer tutuyor. Yeni başlayan bir şoförün yıllık maaşı yaklaşık 500 bin dolar olsa da, Max Verstappen yahut Lewis Hamilton üzere yıldızlar 55 ila 60 milyon dolar ortasında kazanabiliyor. Bu düzeydeki harcamalar o kadar denetimden çıkmıştı ki, 2021’de birinci sefer “bütçe sınırı” uygulamaya konuldu. Başlangıçta 145 milyon dolar olan hudut, şu anda 135 milyon dolara indirildi.

Ancak burada da dikkat cazip bir ayrıntı var: Pilot maaşları, üst seviye yöneticilerin maaşları ve pazarlama harcamaları bu bütçe sonunun dışında tutuluyor. Bu nedenle büyük gruplar, bütçe sonuna karşın hâlâ çok daha fazla harcama yaparak avantajlarını sürdürebiliyor.

Küçük Kadrolar Nasıl Ayakta Kalıyor?

Devasa bütçelerin ve sınırsız harcamaların ortasında küçük ekiplerin nasıl hayatta kaldığı ise merak konusu. Haas kadrosu, 2016’da Formula 1’e girerken alışılmışın dışında bir model benimsedi. Aracın mümkün olan her kesimini Ferrari’den tedarik ederek kendi üretim maliyetlerini minimize etti ve 250’den az çalışanla yola çıktı. Bu tıp yaratıcı yaklaşımlar sayesinde daha az sermayeyle sistemde kalmak mümkün oldu.

Williams üzere birtakım ekipler ise teknik paydaşlıklar, pilot sponsorlukları ve bütçeyi verimli kullanma stratejileriyle ayakta kalmayı başardı. Fakat yeni bir kadro kurmak isteyen bir yatırımcı için işler pek kolay değil. Öncelikle “seyrelme tazminatı” ismi altında mevcut gruplara 200 milyon dolar ödemek gerekiyor. Bu fiyat, grupların gelir pastasındaki hisselerinin azalmasını telafi etmek için isteniyor. Ayrıyeten fabrika, simülasyon odaları, rüzgâr tüneli üzere altyapılar için de yüz milyonlarca dolarlık yatırım gerekiyor. Şimdi piste bile çıkmadan yapılan harcamalar 500 milyon doları aşabiliyor.

Bu şiddetli sürecin en çarpıcı örneklerinden biri Andretti-Cadillac teşebbüsü oldu. General Motors’un desteklediği bu yeni Amerikan ekibinin F1’e girebilmesi için 450 milyon dolarlık tazminat ödemesi gerektiği bildirildi. Bu durum, Formula 1’in yeni gruplara karşı ne kadar kapalı bir yapıya sahip olduğunu gözler önüne serdi.

Peki Formula 1 Kadroları Nasıl Kazanıyor?

Yarışlardan elde edilen ödül parası tek başına sürdürülebilir değil. Grupların asıl gelir kaynağı sponsorluk mutabakatları. Grup isminin sponsor markayla anıldığı “isim sponsorluğu” muahedeleri yılda 50 ila 100 milyon dolar pahasında olabiliyor. Örneğin Oracle’ın Red Bull’a yıllık 100 milyon dolar ödediği biliniyor.

Aracın üzerindeki öbür büyük logo alanları da 10-30 milyon dolar, daha küçük logolar ise 1 ila 5 milyon dolar ortasında değişiyor. En küçük çıkartmalar bile yılda yarım milyon dolar üzere fiyatlara kiralanabiliyor.

Ancak asıl bedelli olan kısım logoların pistte görünmesi değil. Asıl iş, yarışlar sırasında Paddock Club ismi verilen özel alanlarda yapılıyor. Dev şirketlerin yöneticileri burada ağırlanıyor, büyük iş mutabakatları bu etkinliklerde imzalanıyor. Bu ortam, bilhassa B2B (şirketten şirkete) çalışan teknoloji, danışmanlık ve finans firmaları için büyük bir pazarlama fırsatı sunuyor. Hasebiyle 50 milyon dolarlık bir sponsorluk, milyar dolarlık mutabakatlarla kolaylıkla telafi edilebiliyor.

Tüm bu uğraş ve yatırımın sonucunda kâr eden kadrolar da yok değil. 2023’te Mercedes F1 kadrosu 83,8 milyon pound kâr açıkladı. McLaren, 2022’de 9 milyon pound ziyan ederken 2023’te 12,9 milyon pound kâr etti. Ferrari’nin de F1 operasyonunun kârda olduğu kestirim ediliyor.

Formula 1: Yalnızca Yarış Değil, Bir Yatırım Modeli

Liberty Media’nın 2017 yılında Formula 1’i 4.6 milyar dolara satın almasının akabinde yapılan dijitalleşme ve medya yatırımları, tüm ekiplerin kıymetini katladı. 2024 prestijiyle ortalama bir F1 grubunun bedeli 2.31 milyar dolara ulaştı. Ferrari ve Mercedes bu listenin tepesinde yer alırken, küçük Williams bile 2020’de 180 milyon dolara satılmışken bugün 1.24 milyar dolar kıymetinde.

F1, artık yalnızca bir yarış tertibi değil; global bir cümbüş sanayisi. Oynanan oyun yüksek riskli lakin çıkarı hakikat ellerde büyük. Yeni gruplar için girişin güç olduğu bu sistemde, kurulu kadrolar ellerindeki “franchise” yapıyı adeta altın üzere koruyor. Yarışın ismi hâlâ sürat olabilir ancak kazananlar artık yalnızca pistte değil, bilanço tablolarında da belirli oluyor.