EY: ‘Vergi iş birliği için değişime uyum sağlanması gerekiyor…’
EY 2025 Küresel Vergi Siyaseti ve İhtilaf Görünümü raporu yayımlandı. Rapor; değişen siyasi liderliklerden ötürü dünya çapında vergi ve ticaret siyasetlerinin süratle değiştiğine, hükümetlerin vergi alacaklarını tahsil etmek için yeni araçlar geliştirdiğine ve mevcut sistemleri daha âlâ kullandığına dikkat çekiyor. Bu durumun, hudut ötesi işletme stratejilerinde, ticaret siyasetinde, uyumluluk ve finansal planlamayı etkileyen vergi siyasetlerinde değerli değişiklikler yaratması bekleniyor. İşletmelerin ise çevik olması, ahenk sağlaması ve yeni büyüme fırsatları için verginin değerli bir rol oynadığını benimsemesi gerekiyor.
Uluslararası danışmanlık, kontrol, teminat, strateji, kurumsal finansman ve vergi hizmetleri şirketi EY; değişen global vergi siyasetlerini ve işletmelerin neleri dikkate alması gerektiğini ortaya koyan 2025 EY Global Vergi Siyaseti ve İhtilaf Görünümü raporunu yayımladı. Yargı yetkisine sahip 71 profesyonelin 2025 yılında vergi alanında yaşanması beklenen gelişmelere dair projeksiyonlarını gösteren rapor, tıpkı vakitte global eğilimlerin tesirine ait mahallî bakış açıları da sunuyor.
Gelecekte değişim ve dönüşüm olmalı
Geçtiğimiz yıllarda ulusların; ortak amaçlara yöneldiği, bilim, teknoloji, global hareketlilik ve ticarette kayda bedel ilerlemeler elde ettiği görülüyor. Vergi alanında ise BEPS projesi ile, BEPS 1.0 kapsamında vergi raporlama ve itiraz edilmiş tahlil prosedürlerinin yanı sıra BEPS 2.0 projesinin Sütun 2 (Pillar 2) kapsamında, en az %15’lik global minimum vergiyi benimsemeye yönelik birçok milletlerarası karar alındığı dikkat çekiyor.
Küresel çapta vergi karmaşası ve birçok jeopolitik gelişme yaşanırken, işletmelerin inançla ilerlemeyebilmesi için değişime hazır olmaları gerekiyor. Değişime hazır olan şirketlerin farklı stratejik ittifaklara, maliyet tasarruflarına ve muvaffakiyete ulaşması bekleniyor. Bilhassa üretken yapay zekâ (GenAI) kullanımı, fırsatları tanımak ve benimsemek için kıymetli bir araç haline geliyor. Ayrıyeten, verginin şirket stratejisine entegre edilmesi ve vergi departmanlarının farklı alanlarla yakından çalışması tedarik zinciri, sürdürülebilirlik üzere birçok bahiste kıymetli kararların verilebilmesi için ehemmiyet taşıyor. Günümüzün dinamik şartlarında çeviklik büyük ehemmiyet taşırken vergi departmanları da şirketlerin büyüme planlarının kritik bir bileşeni oluyor.
Vergi geliri sağlamak ülkelerin ortak gereksinimi haline geliyor
Avrupa Birliği (AB) üye devletleri, AB pazarının işleyişini uygunlaştırmak için halihazırda kabul edilen teşebbüsleri uygularken, öteki ülkeler de ekonomik görünümlerini düzgünleştirmek, büyümeyi teşvik etmek, yatırım teşvikleri sağlamak ve geliştirmek için vergi sistemlerini kullanıyor. Lakin, Sütun 2 (Pillar 2) ek vergisinin uygulanması, farklı vergilendirmeleri beraberinde getirebiliyor yahut öbür alanlarda halihazırda uygulanan teşviklerin pahasını azaltabiliyor. Bu nedenle hükümetler, sundukları teşvikleri şirketler için bedelini koruyacak biçimde tekrar tasarlıyor.
EY Global Vergi Siyaseti ve İhtilaf Görünümü anketine katılanların dörtte biri, 2025 yılında artırılmış sermaye ödenekleri, amortisman yahut itfa hissesi üzere Ar-Ge teşvikleri yahut öbür ticari teşviklerin artmasını bekliyor. Ayrıyeten yetki alanları, yeni ve artırılmış vergi yoluyla gelirlerini artırıyor. Birtakım bölgeler kurumlar vergisi, katma kıymet vergisi (KDV) yahut şahsî gelir vergisi oranlarını değiştiriyor.
Öte yandan iştirakçilere nazaran; iş birlikçi uyumluluk modeli, bilhassa gelişmiş ülkelerdeki en büyük şirketlerin teminatı durumunda. Model, şirketlerin vergi idaresini göstermesini ve vergi operasyonlarında gerçek vakitli şeffaflığı sağlıyor. Operasyonel vergi denetimlerini yapıyor ve şirketlerin amaçlandığı üzere işlediğini gösteren kapsamlı dokümanları sunmasına yardımcı oluyor. Güçlü idare gösteren şirketler azaltılmış kontrol sıklığından yararlanıyor, zayıf olanlar ise daha ağır inceleniyor. Bu yüzden güçlü global vergi idaresi giderek değerli hale geliyor ve ülkeler tesirli vergi uyumluluğu çerçevelerini iş operasyonları için ön şart olarak görüyor. Bu değişim, dengeli bir vergi denetim ortamının değerini vurguluyor.
GenAI, vergi süreçleri ve vergi ihtilafı hazırlığı için kullanılıyor
GenAI, vergi yetkililerinin risk değerlendirmesini otomatikleştirmesine, anormallikleri tespit etmesine, kontrol hadiselerini daha verimli ve gerçek bir biçimde seçmesine imkân tanıyarak uyumluluk süreçlerini kolaylaştırabiliyor. Vergi yetkilileri GenAI entegrasyonu için gerekli altyapıyı, uzmanlığı ve idare yapılarını oluşturdukça, GenAI’ın vergi uygulaması ve operasyonel verimlilik üzerindeki olumlu tesirinin artması bekleniyor.
Aynı vakitte işletmeler proaktif vergi riski tahlili için GenAI’dan yararlanıyor, düzenleyici standartlarla ahengi sağlıyor ve kontrol riskini azaltıyor. 2025 EY Vergi Siyaseti ve İhtilaf anketine nazaran, vergi ve finans yöneticilerinin %39’u vergi ihtilafı idaresinde GenAI araçlarını kullanıyor. Ayrıyeten, son EY anketine nazaran, vergi ve finans profesyonellerinin %87’si GenAI’ın rollerini daha verimli ve tesirli hale getireceğini söylüyor. GenAI, iç ve dış dataların kapsamlı tahlilini kolaylaştırarak şirketlerin tutarsızlıkları belirlemesine imkân tanıyarak vergi ihtilafı hazırlığına yardımcı oluyor.
BEPS 2.0, vergi iş birliği için kıymetli bir konu olarak öne çıkıyor
OECD Kapsayıcı Çerçeve ile Sütun 2 (Pillar 2) vergilerinin iki yıl boyunca istikrarlı bir formda benimsenmesi ve Sütun 1 (Pillar 1) üzerindeki müzakerelerin devam etmesinin akabinde, BEPS 2.0’ın bir dönüm noktasında olduğu görülüyor. Sütun 2 (Pillar 2) kararlarının yaklaşık 50 yetki bölgesinde yürürlükte olduğu ve kimi kararların AB ve öteki ülkelerde 31 Aralık 2023’te yürürlüğe girdiği biliniyor. Fakat ABD’nin uygulamaya iştirakinin olmaması durumunda, Sütun 2’yi yakında uygulaması beklenen bölgelerinin kabulünün gecikeceği ön görülüyor. Düşük Vergilendirilen Ödeme Kuralı’nı (UTPR) 1 Ocak 2025’ten itibaren uygulamaya koyanların ise rotasını değiştireceği düşünülüyor. Sütun 2’nin ABD dayanağı olmadan değişmesi mümkün olsa da birkaç büyük yetki bölgesi Sütun 2 kurallarına güçlü bir bağlılık gösteriyor ve bunları gelir projeksiyonlarına dahil ediyor. Bu nedenle, kanunların 2025’te ve önümüzdeki global tartışmalar sırasında yürürlükte kalması bekleniyor
Öte yandan AB’de, Sütun 2’nin kaldırılmasının yahut Düşük Vergilendirilen Ödeme Kuralı’ndan (UTPR) rastgele birinin genişletilmesinin, 27 AB üye devletinin oybirliğini gerektiren Minimum Vergi Direktifi’ni değiştireceği düşünülüyor. BEPS 2.0 uygulanmaya devam ederken, ABD ülkeye ithal edilen tüm mallar için “genel” tarifeler de dahil olmak üzere %10-20 oranında birçok tarife önerdi. İşletmelerin bu noktada, vergi, ticaret ve ticari konuların dengelenmesi için işletme modellerinin aktifliğini tekrar değerlendirmesi gerekiyor.
OECD iş birliği işletmeler ve hükümetler için bir tahlil yolu olabilir
Küresel iş birliği, milletlerarası çaptaki rekabete karşın hem işletmeler hem de hükümetlerin geliri için değer taşıyor. OECD, tüm dünyada faaliyet gösteren işletmelerin karşı karşıya olduğu global sıkıntılara, memleketler arası standartlar ve tahliller geliştirme potansiyeli sunduğu için ülkeler OECD’ye katılmaya devam ediyor ve bunun için vergi siyasetlerini değiştiriyor. Buna ek olarak, küresel iş birliği ortamının sağlanabilmesi için transfer fiyatlandırması yönergeleri, KDV rejimlerinin uyumlu hale getirilmesi ve global hareketlilikle ilgili vergi sıkıntıları konusunda yapılması gerekenler bulunuyor. Ayrıyeten, uluslararası vergi iş birliği için Birleşmiş Milletler (BM) çerçeve kontratı, OECD’deki çalışmaların dışında küresel iş birliği için öteki bir yol olarak görülüyor.
EY Türkiye Vergi Hizmetleri Bölüm Başkanı Erkan Baykuş raporla ilgili şu değerlendirmelerde bulundu: “Günümüzde yaşanan teknolojik gelişmelerle birlikte, vergi ve finans alanlarının fonksiyonları de daha evvel hiç görmediğimiz bir süratte yine tanımlanıyor. Uzun yıllardır süren global vergi iş birliğinin akabinde, vergi rekabetinin yine canlanması ise muhtemel bir durum olarak karşımıza çıkıyor. Bu karmaşık ve dinamik periyotta başarılı olmak için işletmelerin bilgili, proaktif ve çevik olması gerekiyor. Birçok hükümet, açıkları denetim etmeye çalışarak hem ekonomik büyümeden hem de yeni kaynaklardan daha fazla gelir elde etmeye odaklanıyor. Bu geliri toplamak için vergi yönetimleri yaptırımlarını ağırlaştırıyor, şeffaflığı artırıyor ve yeni araçlar kullanıyor. Hükümetlerin buna nasıl ahenk sağladığı yahut farklılaştığı, global amaçları de etkileyecek üzere duruyor. İşletmelerin ise adım adım vergi uyumluluğuna yönelerek dengeli bir strateji ile verimliliğini artırması ve maliyetlerini azaltması mümkün. Bu nedenle, işletmelerin gelişen düzenlemelere ahenk sağlaması, mevcut sistemlerle entegre olması, değişen ihtiyaçlar için bir strateji geliştirmesi gerekiyor.”
EY Türkiye Vergi Kısmı Şirket Ortağı ve Uluslararası Vergilendirme Hizmetleri Lideri Ateş Konca ise şunları ekledi; “Sütun 1 üzerinde hala sonuncu uzlaşıya varılamaması, belli sıkıntılarda takılı kalınması ve dijital hizmetleri vergilendirmeye yönelik farklı ülke yaklaşımlarının devam ediyor olması belirsizliğin artmasına yol açabilir. Bu durum birebir vakitte uygulama karmaşıklığına ve ikili vergilendirmeye neden olabilir. Ayrıyeten, Sütun 1’de gelirin kaynağına ait yeni kavramlar, vergi alma haklarının ülkelere tekrar tahsis edilmesi, farklılaşan transfer fiyatlandırması kuralları üzere öbür tek taraflı uygulamalar da ortaya çıkmaya başladı. Başka yandan, Sütun 2 vergilerinin hesaplanması ve raporlama gerekliliklerine ahenk süreci de bir çok ülkede başladı. İş yapma biçiminde değişiklikler gerektiren bu yeni vergi uygulamaları, işletmeleri her zamankinden daha çevik olmaya itiyor. Bu nedenle şirketler yeni düzenlemelerin getirdiği zorlukları süratle tespit etmeli ve bunlarla doğacak fırsatları anlamaya ve uygulamaya odaklanmalıdır.”
