Avrupa, F-35’in Yerini Alabilir mi? Savaş Uçaklarında Küresel Rekabet Kızışıyor
Avrupa, F-35’in Yerini Alabilir mi? Yeni Kuşak Savaş Uçaklarında Global Rekabet Kızışıyor
Amerika Birleşik Devletleri’nin en değerli savunma projelerinden biri olan F-35 savaş uçağı programı, hem maliyeti hem de yarattığı jeopolitik tesir açısından tekrar tartışma konusu haline geldi. Toplam maliyeti 2 trilyon doları aşması beklenen program, sırf ABD için değil, birebir vakitte global silah ticaretinde Amerikan üstünlüğünün sembolü olarak da dikkat çekiyor. Lakin artan siyasi tansiyonlar, teknoloji yarışları ve Avrupa’nın yeni jenerasyon uçak projeleri, F-35’in global dominasyonunu tehdit ediyor.
Güvenlik Telaşları: F-35 Programına İnanç Azalıyor
F-35 uçağı yalnızca gelişmiş bir savaş uçağı olmanın ötesinde, satın alan ülke ile ABD ortasında uzun vadeli teknik ve lojistik bir bağımlılığı da beraberinde getiriyor. Uçakların sırf temin edilmesi değil; bakım, eğitim, yedek modül ve yazılım güncellemeleri de Lockheed Martin üzerinden sağlanmak zorunda. Bu durum, ülkelerin egemenliğini zedeleyebilecek bir “bağımlılık zinciri” oluşturuyor.
Geçmişte birtakım ülkelere yönelik süreksiz istihbarat paylaşımlarının durdurulması ve “F-35’lerde saklı bir kill switch bulunabileceği” tarafındaki söylentiler, güvenlik telaşlarını daha da artırmış durumda. Her ne kadar bu savlar hem ABD hükümeti hem de üretici firma tarafından reddedilse de, modül tedariği ve yazılım güncellemelerinin durdurulması üzere alternatif yaptırımların yaratacağı tesir, ülkeleri temkinli olmaya zorluyor.
Avrupa Alternatifleri: Rafale, Eurofighter ve Gripen
Avrupa ülkeleri, ABD dışı seçenekleri kıymetlendirme istikametinde adımlar atmaya başladı. Fransa tarafından geliştirilen Rafale, İngiltere ve AB paydaşlığıyla üretilen Eurofighter ve İsveç’in Gripen modelleri halihazırda dünya genelinde çeşitli ülkelere ihraç ediliyor. Lakin bu uçakların hiçbiri, F-35’in sahip olduğu düşük radar izi (stealth) teknolojisi ve ileri seviye sensör kabiliyetlerine şimdi ulaşabilmiş değil. Tekrar de bu uçaklar, muharebe tecrübesi açısından epey güçlü birer alternatif olarak bedellendiriliyor.
Buna ek olarak Avrupa, daha ileri düzey uçaklar geliştirmek üzere yeni konsorsiyumlara da yönelmiş durumda. İngiltere, İtalya ve Japonya iş birliğiyle geliştirilen “Tempest” projesi ile Fransa, Almanya ve İspanya’nın içinde yer aldığı “FCAS” teşebbüsü, Avrupa’nın uzun vadeli bağımsız savunma vizyonunun temelini oluşturuyor.
ABD İçin Tehdit: Yüksek Maliyet, Düşen Talep
F-35 programının en büyük zorluklarından biri ise iç pazardaki sürdürülebilirlik sorunu. ABD Savunma Bakanlığı, 2040’lı yıllara kadar 2.500 adet F-35 satın almayı planlıyor. Lakin uçakların bakım ve güncellemeleri, toplam maliyetin %80’ine karşılık geliyor. Bu da kamuoyu ve Kongre nezdinde programın maliyet-etkinliğini sorgulatıyor.
Öte yandan, Boeing’in geliştirdiği F-47 üzere yeni jenerasyon savaş uçakları da Lockheed Martin’in pazar hissesini tehdit ediyor. Bu gelişmeler, F-35’in ABD içindeki pozisyonunu da sarsabilecek potansiyele sahip. Ayrıyeten, insansız hava araçlarının savaş sahnesindeki rolünün artması, beşinci kuşak beşerli jetlerin stratejik bedelini yine değerlendirmeyi gerektiriyor. Buna karşılık Lockheed Martin, F-35’leri insansız hava araçlarıyla entegre çalışacak sistemlerle güçlendirmeyi hedefliyor.
Rekabet Kızışıyor: F-35’in Tahtı Sarsılabilir
F-35 hala dünya genelinde en çok tercih edilen savaş uçağı pozisyonunda olsa da, Avrupa’daki yeni kuşak projeler bu dengeyi değiştirme potansiyeli taşıyor. Tempest ve FCAS üzere projeler, sırf üretici ülkelerde değil, global pazarda da ABD’ye alternatif oluşturabilecek yapılar olarak öne çıkıyor.
F-35’in sahip olduğu teknoloji ve pazar gücüne karşın, hem siyasi bağımlılık telaşları hem de maliyet baskısı, Avrupa’nın önümüzdeki 10 yıl içinde önemli bir alternatif oluşturmasına yer hazırlıyor. Uçakların geliştirilme süreci on yıllar alabilir; lakin alım kararlarının bu mühlet zarfında veriliyor olması, F-35’in gelecekteki pazar hissesini direkt etkileyecek kritik bir faktör olarak bedellendiriliyor.
