ANALİZ: Trump ve Putin Görüşmesinden Öne Çıkanlar
ABD Başkanı Donald Trump ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında Alaska’da gerçekleşen tarihi tepe, somut bir muahedeye varılamadan sona erdi.1 Ukrayna’daki savaşa tahlil bulma amacıyla bir ortaya gelen iki önder, yaklaşık üç saat süren görüşmelerin akabinde yaptıkları kısa açıklamada, diyaloğun devam edeceği iletisini vermekle yetindi.2 Fakat bir ateşkes yahut barış planına dair rastgele bir ayrıntı paylaşılmaması, doruğun sonuçsuz kaldığı tarafındaki yorumları güçlendirdi. Görüşme sonrası düzenlenen ve soru alınmayan basın toplantısı, milletlerarası kamuoyunda meçhullüğü artırırken, tepenin siyasi yankıları ve diplomatik sonuçları tartışılmaya başlandı.
Görüşme, her ne kadar beklenen somut sonuçları vermese de sembolik manada kıymetli anlara sahne oldu. Putin’in on yıl ortadan sonra birinci defa ABD toprağına ayak basması ve Lider Trump tarafından kırmızı halıyla karşılanması, Rusya için kıymetli bir diplomatik kazanım olarak değerlendirildi. İki başkanın başkanlık limuzini “The Beast” içinde birlikte seyahat etmesi ve samimi imajlar vermesi, bilhassa Avrupalı müttefikler ve Ukrayna tarafından tasayla izlendi. Bu dostça atmosfer, savaşın devam ettiği bir devirde Rusya’nın milletlerarası arenada yasallaştırıldığı tenkitlerine yol açtı.
Trump’ın tepe sonrasında müttefik önderleri ve Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’yi arayarak bilgi vereceğini söylemesi, sürecin bundan sonra nasıl işleyeceğine dair birinci ipucunu verdi. Fakat ortada somut bir plan olmaması, bu telefon görüşmelerinin içeriğinin ne olacağı konusunda soru işaretleri yarattı. Tepe, büyük beklentilerle başlamasına karşın, nihayetinde bir sonraki adımların ne olacağı belirsizliğini koruyan bir “görüş alışverişi” olarak kayıtlara geçti.
Tarihi Doruktan Ayrıntılar ve ‘Anlaşma’ Muamması
Anchorage’daki bir askeri üste gerçekleştirilen tepe, tarafların dar kapsamlı bir heyetle masaya oturmasıyla başladı. Trump’a Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve özel temsilcisi Steve Witkoff eşlik ederken, Putin’in yanında ise tecrübeli Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov gibi kilit isimler yer aldı. Kremlin tarafından daha evvel yapılan açıklamalarda görüşmelerin altı yedi saat sürebileceği belirtilmiş olsa da, doruğun yaklaşık iki buçuk saatte tamamlanması, tarafların derinlemesine bir müzakereye girmediği halinde yorumlandı. Zirvenin en dikkat alımlı yanlarından biri de, iktisat ve ticaret bakanlarının iştirakiyle yapılması planlanan genişletilmiş oturumun iptal edilmesiydi. Bu durum, görüşmelerin büsbütün Ukrayna’daki güvenlik durumu ve potansiyel bir ateşkes üzerine odaklandığını, lakin bu hususta bile ilerleme sağlanamadığı için ekonomik işbirliği üzere öbür bahislere geçilemediğini gösterdi.
Zirve sonrası yapılan basın toplantısı ise bu meçhullüğü daha da derinleştirdi. Toplantının açılışını Vladimir Putin’in yapması, diplomatik protokol açısından mesken sahibi olan Trump’ın geri planda kaldığı tenkitlerine neden oldu. Putin, konuşmasında görüşmelerin yapan bir havada geçtiğini belirterek bir “anlaşmaya” varıldığını ima etti. Ancak çabucak akabinde kelam alan Trump, “Bir muahede olana kadar mutabakat yoktur” diyerek bu ifadeyi düzeltti ve şimdi net bir sonuca ulaşılmadığını açıkça belirtti. Trump, birtakım değerli hususlarda ilerleme kaydettiklerini fakat en kritik noktada şimdi uzlaşamadıklarını tabir etti. Bu çelişkili açıklamalar, doruğun somut bir çıktı üretmekten çok, tarafların durumlarını bir defa daha teyit ettikleri bir platform olduğunu ortaya koydu.
Dostane İmgeler ve Protokol Tartışmaları
Basın toplantısında Putin’in birinci kelamı alması da konut sahibi ülkenin teamüllerine karşıt bir durum olarak dikkat çekti. Putin, uzun ve hazırlıklı konuşmasında ABD ile Rusya ortasındaki tarihi bağlara vurgu yaparak Alaska’nın ortak geçmişteki kıymetine değindi. Bu stratejik atılım, gündemi Ukrayna’daki savaştan uzaklaştırıp daha geniş bir diplomatik çerçeveye çekme emeli taşıyordu. Trump ise daha kısa ve doğaçlama bir konuşma yaparak, Rusya ile münasebetleri zorlaştıran iç siyasi problemlere (Rusya Soruşturması) atıfta bulundu. Başkanların basın mensuplarından soru almadan sahneden ayrılması, kuvvetli sorularla yüzleşmekten kaçındıkları ve kamuoyuna açıklayabilecekleri somut bir muvaffakiyet kıssaları olmadığı formunda yorumlandı. Tüm bu protokol tartışmaları, doruğun içeriğinden çok, tarafların birbirlerine ve dünyaya verdikleri iletiler üzerinden okunmasına neden oldu.
Siyasi Yansılar ve Ukrayna’nın Geleceği
Zirvenin anlaşmasız sona ermesi, ABD iç siyasetinde ve memleketler arası arenada farklı yansılara yol açtı. ABD’de Demokratlar, Trump’ı Putin’e yersiz bir meşruiyet kazandırmakla suçladı. Temsilciler Meclisi Dış İlgiler Komitesi’nin önde gelen Demokrat üyeleri, tepenin kendisinin Putin için bir ödül olduğunu ve ABD’nin Ukrayna’ya olan dayanağını zayıflattığını belirten sert açıklamalar yaptı. Avrupalı müttefikler ise tepeyi telaşla takip etti. Trump’ın kendileriyle istişare etmeden Rusya ile direkt bir muahedeye varması ihtimali, NATO içinde önemli bir rahatsızlık kaynağıydı. Tepeden somut bir mutabakat çıkmaması bu kaygıları bir müddetliğine yatıştırmış olsa da, Trump’ın bir sonraki adımının ne olacağı belirsizliğini koruyor.
Trump’ın, “eğer bir mutabakat olmazsa önemli sonuçları olur” formundaki evvelki tehditlerini hatırlatan analistler, artık gözlerin Washington’a çevrildiğini belirtiyor. ABD Başkanı’nın Rusya’ya yönelik yeni ve daha sert yaptırımları, bilhassa Rus petrolü alan Çin ve Hindistan üzere ülkelere ikincil yaptırımlar uygulama seçeneğini masaya getirip getirmeyeceği merak konusu. Ukrayna tarafında ise tepeye yönelik temkinli bir bekleyiş hakimdi. Kiev, kendi toprakları üzerinde kendilerinin dahil olmadığı bir pazarlık yapılmasından duyduğu rahatsızlığı her fırsatta lisana getirmişti. Doruktan bir “toprak karşılığı barış” muahedesi çıkmaması, Ukrayna için en berbat senaryonun gerçekleşmediği manasına gelse de, savaşın geleceği üzerindeki belirsizlik bulutları dağılmış değil. Trump’ın Zelenski ile yapacağı telefon görüşmesi, ABD’nin Ukrayna’ya olan takviyesinin devam edip etmeyeceği konusunda kritik bir değer taşıyor.
Piyasaların Gözü Doruktaydı: Ekonomik Tesirler Bekleniyor
Trump-Putin doruğu, jeopolitik sonuçları kadar potansiyel ekonomik tesirleri nedeniyle de piyasalar tarafından yakından izlendi. Tepeden Ukrayna’da bir ateşkes yahut kalıcı barış tarafında bir ilerleme çıkması ihtimali, bilhassa güç ve savunma sanayii piyasalarında beklentilere yol açmıştı. Fakat görüşmelerin somut bir mutabakatla sonuçlanmaması, bu beklentilerin boşa çıkmasına neden oldu. Tepe öncesinde, mümkün bir barış mutabakatının Rusya’ya yönelik yaptırımların gevşetilmesi manasına gelebileceği ve bu durumun global güç piyasalarını etkileyebileceği öngörülüyordu. Rus petrol ve doğal gazının piyasalara daha rahat bir biçimde dönmesi, global arzı artırarak petrol fiyatları üzerinde aşağı taraflı bir baskı oluşturabilirdi. Doruktan bir muahede çıkmaması, mevcut yaptırımların devam edeceği ve hatta Trump’ın tehdit ettiği üzere daha da sertleşebileceği manasına geliyor.
Bu durum, güç piyasalarındaki jeopolitik risk priminin korunmasına neden olabilir. Öbür yandan, savaşın devam edeceği beklentisi, savunma sanayii şirketlerinin paylarını olumlu etkileyebilir. Ukrayna’ya yapılan askeri yardımların sürmesi ve NATO ülkelerinin savunma harcamalarını artırması, bu bölümdeki şirketler için müspet bir görünüm sunuyor. Piyasalar, doruğun akabinde Trump’ın yapacağı açıklamaları ve bilhassa Rusya’ya yönelik ikincil yaptırımlar konusundaki tavrını yakından takip edecek. Çin ve Hindistan üzere büyük ekonomileri maksat alabilecek mümkün yaptırımlar, global ticaret istikrarlarını sarsma ve finansal piyasalarda yeni bir dalgalanma yaratma potansiyeli taşıyor. Bu nedenle, Alaska’daki tepe somut bir sonuç üretmemiş olsa da, yarattığı belirsizlik ortamı önümüzdeki günlerde piyasaların ana gündem unsurlarından biri olmaya devam edecek.
