ANALİZ: Trump, Putin’e Karşı Neden Giderek Agresifleşiyor?
Trump ve Putin Ortasındaki Siyasi Yakınlaşma Neden Bozuldu?
Son yıllarda Donald Trump ile Vladimir Putin ortasında gelişen dostça münasebet, memleketler arası siyasette dikkat çeken bir başlık olmuştu. Lakin son haftalarda yaşanan gelişmeler, bu yakınlığın önemli bir kırılma yaşadığını gösteriyor. Trump, daha evvel Putin’e yönelik övgü dolu kelamlarıyla bilinirken, artık Rus lideri açık şekilde eleştiriyor. Bu dönüşümün gerisindeki nedenler ve muhtemel sonuçlar, global istikrarlar açısından büyük kıymet taşıyor.
Trump’ın “Hızlı Barış” Planı ve Ukrayna Üzerindeki Baskısı
Trump, kampanya periyodundan itibaren Ukrayna krizine dair yaklaşımını açık formda tabir etmişti. Amerika’nın dış müdahalelerden uzak durmasını savunan “Önce Amerika” siyasetine uygun olarak, Ukrayna’ya verilen dayanağın “karşılığını vermediğini” savundu. Bu doğrultuda, başkanlığının ikinci periyodunda Ukrayna’yı süratle müzakere masasına oturtmayı başardı. Mart ayındaki sert Beyaz Saray tartışmasının akabinde ABD askeri takviyesini ve istihbarat paylaşımını durdurunca, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski geri adım attı ve ateşkesi kabul etmeye hazır olduğunu duyurdu.
Ancak müzakere süreci, sadece Ukrayna üzerindeki baskılarla hudutlu kalmadı. Trump’ın asıl amacı, Rusya’yı da sürece dahil edip bir mutabakat tabanı oluşturmak oldu. Ne var ki, Rusya’ya yönelik tesirli bir baskı aracı bulunmuyordu. Uygulanan yaptırımlar Kremlin’i caydırmakta yetersiz kalmış, Ukrayna’nın tersine Moskova üzerinde sonlu bir kaldıraç yaratabilmişti.
Putin’in Talepleri ve Müzakere Sürecinin Tıkanması
Trump idaresi, Moskova’yı masaya çekmek için önemli ödünler sundu. 2022 öncesi toprakların tamamının Ukrayna’ya iadesi üzere bir beklentileri olmadığını açıkladılar. Hatta NATO üyeliğinden feragat, yaptırımların kaldırılması, ekonomik bağlantıların olağanlaştırılması üzere geniş kapsamlı bir yedi unsurluk mutabakat önerisi hazırlandı.
Ancak Putin, bu teklifleri yetersiz buldu. Kremlin en az üç temel ek talepte bulundu: Ukrayna’nın askeri kapasitesinin azaltılması (demilitarizasyon), Zelenski hükümetinin değiştirilmesi istikametinde siyasi değişim ve Rusya’nın 2022’de yaptığı kelamda referandumlarla ilhak ettiği dört bölgenin (Donetsk, Zaporizhia, Herson ve Luhansk) tamamının denetiminin kendisine verilmesi. Bu talepler, bilhassa Ukrayna’nın hala kontrolünde bulunan bölge başşehirleri düşünüldüğünde, son derece radikal ve kabul edilemez bulundu.
Bu noktadan sonra müzakere süreci sıkça tekrar eden bir döngüye girdi. Ukrayna ve Batılı müttefikleri vakit zaman ateşkes teklifleri sunsa da, Rusya bu teklifleri yüzeyde olumlu karşılarken perde ardında taleplerini yineleyerek süreci çıkmaza sürükledi. Akabinde askeri akınlar artarak devam etti.
Trump’ın Putin’e Yansısı ve Tavrındaki Dönüşüm
Nisan 2023’te Kiev’e yönelik hava saldırısının akabinde Trump birinci kere Putin’e yönelik tenkitlerde bulundu. Truth Social üzerinden yaptığı paylaşımda “Vladimir, dur artık” davetinde bulundu. Lakin Putin bu çağrıyı dikkate almadı. Mayıs ayında yaşanan yeni akınların akabinde Trump, Putin için “tam manasıyla çıldırmış” sözlerini kullanarak sabrının tükendiğini gösterdi.
Zelenski ile bağı ise hâlâ gerginliğini koruyordu. Mayıs ayı sonlarında Ukrayna lideri hakkında “ülkesine iyilik yapmıyor” diyerek arasını korudu. Fakat Haziran ayının sonunda düzenlenen NATO Zirvesi’yle birlikte istikrarlar değişmeye başladı. Avrupa önderlerinin Trump’a yönelik olumlu tavrı, NATO amaçlarına bağlılıklarını göstermeleri ve hatta Trump’a “daddy” hitabıyla seslenmeleri, onun ittifaka yönelik yaklaşımında da yumuşama yarattı.
Bu tepede Trump, Putin’in kendisini İran’la ilgili bir muahedeye aracılık için aradığını fakat kendisinin önceliği Ukrayna barışına verdiğini açıkladı. Akabinde 3 Temmuz’da gerçekleşen iki saatlik Trump-Putin görüşmesinden olumlu bir sonuç çıkmadı. Trump, Putin’den şad olmadığını açıkça lisana getirdi.
Ertesi gün Zelenski ile yapılan telefon görüşmesi ise epey verimli geçti. Trump, görüşmenin akabinde Patriot hava savunma sistemlerinin Ukrayna’ya tekrar gönderileceğini duyurdu. Lakin birkaç gün sonra bu gönderimin Pentagon tarafından durdurulması, stok yetersizliği gerekçesiyle açıklansa da, Trump idaresi içindeki Çin’e karşı stok muhafaza siyasetlerinin tesirini gösterdi.
Yeni Yaptırım Tehditleri ve Güç Kartı
Askeri yardımı artırma seçeneği hudutlu hale gelince, Trump yeni bir ekonomik baskı planı ortaya koydu. Lindsey Graham tarafından sunulan ve Trump’ın desteklediği yasa tasarısı, Rusya’dan petrol, doğalgaz yahut uranyum ithal eden ülkelere yüzde 500 oranında gümrük vergisi uygulanmasını öneriyor. Avrupa ülkelerine birtakım muafiyetler tanınsa da, bu plan bilhassa Çin ve Hindistan üzere güç ticaretinde Rusya’ya bağımlı ülkeler için büyük bir baskı aracı olma potansiyeline sahip.
Bu cins tedbirler, Rusya’nın güce dayalı iktisadını önemli biçimde sarsabilir. Lakin tarihi tecrübeler, ekonomik yaptırımların Kremlin üzerinde beklendiği kadar tesirli olmadığını da gösteriyor. Yaptırımların aktifliği, uygulama alanı, global güç talebi ve alternatif ticaret ağlarının gücü üzere birçok faktöre bağlı.
Trump’ın Putin’e karşı giderek sertleşen tavrı, Amerika’nın dış siyasetteki konumunu yine şekillendirebilir. Lakin bu sürecin nasıl evrileceği, hem iç siyasi istikrarlara hem de milletlerarası ittifak yapılarına bağlı olarak şekillenecek. Amerika’nın askeri kapasitesini Çin tehdidine karşı muhafaza dileği da Ukrayna-Rusya belgesinde ne kadar ileri gidebileceğini sınırlayan öteki bir öge olarak dikkat çekiyor.
