ANALİZ: Premier Lig Kulüplerinde Mali Kriz Alarmı
Premier Lig, futbolun tepesindeki pozisyonunu yalnızca alandaki kalitesiyle değil, tıpkı vakitte elde ettiği devasa gelirlerle de pekiştirmiş durumda.
2022 yılında yapılan bir araştırma, İngiliz futbolunun finansal açıdan sanıldığından daha makûs bir durumda olduğunu ortaya koydu. Rapora göre Premier Lig federasyon gelirlerinin %85’ini oluştururken, bu gelirin %48’i yalnızca altı büyük kulübe ilişkin. İngiltere’nin dört profesyonel liginde yer alan 92 kulüpten 63’ü ise her yıl ziyan açıklıyor. Bu ziyanların toplamı yıllık 1.56 milyar doları buluyor.
Rekor Gelirlere Karşın Ziyanda Olan Takımlar
Premier Lig’deki kulüplerin son yıllarda gelir rekorları kırdığı biliniyor. Manchester City 715 milyon, Manchester United 661 milyon, Arsenal 616 milyon, Liverpool 613 milyon ve Tottenham 528 milyon pound gelir açıklamış durumda. Fakat bu büyük gelirlerin, kulüplerin mali tablolarına olumlu yansımadığı dikkat çekiyor. Geçtiğimiz dönem açıklanan rapora nazaran sırf Chelsea, Manchester City, West Ham, Brighton, Nottingham Forest ve Southampton dönemi kârla kapatırken, öbür 14 kulüp ziyan etti. Bilhassa Manchester United, -113 milyon sterlinlik ziyanla listenin en alt sırasına yerleşmiş durumda.
Kulüplerin gelir ve sarfiyat istikrarı ortasındaki farkın büyümesi, birçok ekibi maaşları karşılamakta zorlandıkları bir noktaya getirmiş durumda. Everton, Wolverhampton, Fulham ve Bournemouth üzere grupların elde ettikleri gelirlerin neredeyse tamamı futbolcu maaşlarına gitmekte. Bu durum, kulüplerin transfer yapma konusunda hareket alanını daraltıyor.
Yüksek Transfer Fiyatlarının Yarattığı Ekonomik Baskı
Premier Lig’in transfer piyasası da öbür liglerden epeyce farklı işliyor. İç piyasadaki futbolculara ödenen bonservis bedelleri dünya genelinde örneği az bulunan düzeylerde. Örneğin Jack Grealish 117 milyon, Harry Maguire 87 milyon, Wesley Fofana 80 milyon, Kai Havertz 75 milyon ve Mason Mount 65 milyon euro karşılığında transfer edilmiş durumda. Bu astronomik rakamlar, Premier Lig kulüplerinin transfer piyasasında oluşan şişkinliği gözler önüne seriyor.
Yüksek bonservis ödemeleri kadar, bu futbolcuların yüksek maaşları da kulüpleri zorluyor. Performansı yetersiz kalan oyuncuların elden çıkarılamaması yahut yalnızca kiralanabilmesi, kulüplerin maliyet yükünü artırıyor. Bu da ekiplerin takım planlamasında daha dikkatli davranmasını mecburî kılıyor.
Yeni Kurallar ve Sıkı Mali Kontrol Süreci
Premier Lig idaresi, kulüplerin bu sistemsiz harcamalarını dengelemek gayesiyle “Kar ve Sürdürülebilirlik Kuralları” (PSR) ismi verilen mali düzenlemeleri hayata geçirdi. 2016 yılında açıklanan bu kurallar, 2022 prestijiyle zarurî hale geldi. PSR kapsamında kulüplerin üç yıl içinde toplamda en fazla 105 milyon sterlin ziyan etmesine müsaade veriliyor. Şayet kulüp bu periyodun bir kısmını Premier Lig dışında geçirirse, bu limit yıllık 39 milyon sterline kadar çıkarılabiliyor.
Kuralların tesiri net olarak transfer harcamalarında da görülmeye başlandı. Pandemi periyodu hariç tutulduğunda, Premier Lig kulüpleri 2022-23 döneminde toplam 1.9 milyar euro harcama yaparken, bu sayı 2023-24 döneminde 1.2 milyar euroya, sonrasında ise 604 milyon euroya kadar geriledi. Bu dönem ise harcamalar 797 milyon euro düzeyinde kaldı. Bu da düzenlemelerin kulüpler üzerinde caydırıcı bir tesiri olduğunu gösteriyor.
Ancak bilhassa “büyük altılı” olarak bilinen Manchester City, Manchester United, Arsenal, Liverpool, Chelsea ve Tottenham üzere kulüplerin bu kurallardan daha az etkilendiği, küçük ve orta büyüklükteki kulüplerin ise transfer stratejilerini önemli halde gözden geçirmek zorunda kaldığı söz ediliyor. Örneğin Newcastle United, sahip olduğu yüksek mali güce karşın PSR kuralları nedeniyle genç ve potansiyelli oyunculara yönelmek zorunda kaldı.
Yeni Düzenleme: Gelire Endeksli Harcama Sınırı
PSR sonrası kulüplerin daha da sıkı bir mali kontrolle karşılaşacağı yeni düzenleme ise 2025 prestijiyle yürürlüğe girmeye hazırlanıyor. Yeni sistem, kulüplerin ziyan ölçüsünü değil, gelirlerinin yüzde kaçını harcayabileceğini belirleyecek. Bu kurala nazaran kadrolar, yıllık gelirlerinin azamî %85’ini harcayabilecek. Böylelikle kulüplerin, yalnızca elde ettikleri gelire oranla harcama yapmaları teşvik edilecek.
Bu yeni kuralın hayata geçmesi halinde, birçok kulübün riskli yatırımlardan uzaklaşacağı ve daha temkinli bir mali siyaset izleyeceği öngörülüyor. Bilhassa gelir düzeyi düşük olan kulüplerin, harcama kapasitelerinin önemli biçimde sınırlanması bekleniyor. Bu durum, rekabet istikrarına de tesir edebilir ve daha güçlü kulüplerin ligdeki üstünlüğünü artırabilir.
Ancak kimi uzmanlar, bu cins mali sınırlamaların rekabeti azaltabileceğini ve Premier Lig’in marka kıymetine ziyan verebileceğini savunuyor. Ayrıyeten, büyük kulüplerin bu çeşit düzenlemelere karşı daha avantajlı bir pozisyonda olması, öteki kulüplerin bu nizama ayak uydurmasını zorlaştırıyor.
İngiltere Futbolunun Geleceği Üzerine Endişeler
2022 yılında yapılan bir araştırma, İngiliz futbolunun finansal açıdan sanıldığından daha makus bir durumda olduğunu ortaya koydu. Rapora göre Premier Lig federasyon gelirlerinin %85’ini oluştururken, bu gelirin %48’i yalnızca altı büyük kulübe ilişkin. İngiltere’nin dört profesyonel liginde yer alan 92 kulüpten 63’ü ise her yıl ziyan açıklıyor. Bu ziyanların toplamı yıllık 1.56 milyar doları buluyor.
Alt liglerdeki gruplar, gelirlerinin %102’sini yalnızca futbolcu maaşlarına harcamakta. Meğer UEFA’nın mali fair-play kriterlerine nazaran bu oranın en fazla %70 olması gerekiyor. Ayrıyeten, en makus finansal duruma sahip gruplar ortasında Everton, Wolverhampton, West Bromwich, Sheffield United ve Sheffield Wednesday üzere isimlerin yer alması, tehlikenin boyutunu gözler önüne seriyor.
Premier Lig’deki grupların %85’i yabancı yatırımcıların denetiminde bulunuyor. Bu yabancı yatırımcıların 12’sinin Amerikalı olması ise İngiliz futbolunun giderek Amerikanlaşan, daha fazla kâra odaklanan bir yapıya evrildiğini gösteriyor.
Sonuç olarak Premier Lig’in büyüklüğü ve gelir potansiyeli ne kadar etkileyici olursa olsun, denetimsiz harcamalar ve gelir-gider dengesizliği önemli mali krizlerin habercisi olabilir. Bilhassa yeni uygulanacak gelir odaklı harcama sonu, kulüplerin transfer siyasetlerini ve rekabet yapısını kıymetli ölçüde etkileyebilir. İngiliz futbolunun bugünkü başarısı, birebir vakitte yarının potansiyel krizini de içinde barındırıyor.
