ANALİZ: İsrail’in İran’a “Aslan Pençesi”: Başarılı Operasyonun Sınırları ve Petrol Krizi Riski
Özet:
İsrail’in “Yükselen Aslan Operasyonu” ile İran’a düzenlediği geniş kapsamlı hava atakları, Tahran’ın askeri ve nükleer altyapısında büyük yıkım yarattı. Lakin analistlere nazaran bu operasyon, İran’ın nükleer kapasitesini büsbütün yok etmekten uzak. ABD Başkanı Trump’ın destekleyici ancak temkinli tutumu, sürecin seyrini belirleyecek. Öte yandan, petrol altyapısının amaç alınması ve Hürmüz Boğazı’na dair tehditler, global güç piyasasında büyük bir kriz potansiyeli taşıyor.
İsrail’in Büyük Saldırısı: İran’a 45 Yıldır Görülmemiş Darbe
13 Haziran’da başlatılan “Yükselen Aslan Operasyonu” ile İsrail, İran’a yönelik en kapsamlı askeri harekâtını gerçekleştirdi. Yüzlerce nükleer tesis, füze üssü ve komuta merkezi maksat alındı. İran’ın askeri altyapısı ağır darbe alırken, rejimin komuta zinciri neredeyse çöktü. Uzmanlar, bu operasyonun İran’ın 1980’de Saddam Hüseyin’in işgalinden bu yana yaşadığı en büyük askeri kayıp olduğunu belirtiyor.
İran ise karşılık olarak kamikaze drone’lar ve balistik füzelerle misillemeler yapıyor. Lakin bu atakların hudutlu tesiri var. Tahran idaresi artık direkt askeri caydırıcılıktan çok, siber akınlar, küçük çaplı terör hareketleri ve Hürmüz Boğazı’nı tehdit etme üzere daha dolaylı stratejilere yönelmiş durumda. Ama tüm bu adımlar, ABD’yi çatışmaya çekme riski taşıdığı için rejim açısından önemli bir kumar manasına geliyor.
İran’ın Nükleer Programı Hâlâ Ayakta
İsrail’in gerçekleştirdiği hücumlar büyük muvaffakiyetler getirse de, İran’ın nükleer programının tamamını yok edebilmiş değil. Bilhassa yer altındaki Fordow uranyum zenginleştirme tesisi hâlâ faal ve bu tesisin devre dışı bırakılması için ABD’nin dayanağı gerekiyor.
Başkan Donald Trump, İsrail’in operasyonuna dayanak verse de, ABD ordusunun direkt savaşa dahil olması düşük ihtimal. Trump, hem iç politik hesaplar hem de uzun müddettir ABD dış siyasetinde Ortadoğu’dan çekilme istikametindeki stratejisi nedeniyle temkinli davranıyor. “Savaşsınlar, görelim” yaklaşımını benimsemiş görünüyor.
Petrol Şoku: Maksatta İran’ın Güç Altyapısı
İsrail’in taarruzlarında, 14 Haziran’da Güney Pars doğalgaz alanı ve İran’ın kıymetli bir rafinerisi de amaç alındı. Bu gelişmelerin akabinde Brent petrol fiyatı %7 yükseldi; 16 Haziran sabahı ise %0,5 daha arttı.
İran, milletlerarası yaptırımlara karşın dünyanın 9. büyük petrol üreticisi pozisyonunda. OPEC+ ülkelerinin üretim kapasitesi İran’ı telafi edebilecek seviyede olsa da, İran üretiminin devre dışı kalması global arzı önemli halde zorlayabilir.
Asıl kaygı ise Hürmüz Boğazı’nda ağırlaşıyor. Global petrol arzının yaklaşık %20’si bu dar su yolundan geçiyor. İran’ın Boğaz’ı kapatması yahut buradaki sevkiyatı sekteye uğratması, yalnızca güç krizini değil, Körfez’deki öbür üretici ülkeleri de direkt çatışmanın içine çekebilir.
Trump’tan Sert İkazlar: “Sabır Tükeniyor”
Başkan Trump, İran’a yönelik telaffuzlarını sertleştirerek Tahran’dan şartsız teslimiyet talep etti. Truth Social üzerinden yaptığı paylaşımda, İran Dini Lideri Ali Hamaney için “kolay hedef” tabirini kullandı ve “Şimdilik onu öldürmeyeceğiz lakin sabrımız tükeniyor” dedi.
Trump, Kanada’daki G7 tepesinden erken ayrılarak basına “Ateşkes değil, bu işin büsbütün bitmesini istiyorum,” açıklamasını yaptı. Birebir vakitte “İran nükleer silaha asla sahip olamaz” kelamlarını tekrarlayan Trump, Tahran halkının da derhal başşehirden tahliye edilmesini istedi.
Bu açıklamaların akabinde petrol fiyatları Salı günü %3 yükselerek varil başına 73,84 dolara çıktı (ABD tipi petrol); Brent ise 75,41 dolara ulaştı.
Piyasalar Temkinli lakin Şimdilik Sakin
Petrol piyasası, hücumların birinci günlerinde yaşanan yükselişe karşın genel olarak sakin seyrediyor. Eski Biden güç danışmanı Amos Hochstein, OPEC+’ın üretimi artırdığı ve ABD’nin rekor düzeyde üretim yaptığı için piyasanın kendisini inançta hissettiğini belirtiyor.
Hochstein’a nazaran piyasa, İsrail’in İran’a karşı hücumlarını sürdürebileceğine ve İran’ın buna faal karşılık veremeyeceğine inanıyor. Tekrar de İran’ın ihracat altyapısının maksat alınması yahut Hürmüz Boğazı’nın kapatılması üzere olasılıkların fiyatlarda sert sıçramalar yaratabileceği unutulmamalı. Goldman Sachs bu üzere bir senaryoda petrolün 100 doların üzerine çıkabileceği ihtarında bulunuyor.
Sonuç: Zafer Sarhoşluğu Yerine Stratejik Soğukkanlılık Gerek
İsrail’in askeri başarısı etkileyici olsa da, tarih Ortadoğu’da erken zaferlerin çoğunlukla sürdürülebilir stratejik sonuçlar getirmediğini gösteriyor. Saddam’ın 1980’de İran’ı işgali, vakitle Tahran’daki rejimin daha da güçlenmesine yol açmıştı. Emsal halde, ABD’nin Afganistan ve Irak’taki süratli askeri zaferleri yıllarca süren direniş hareketlerine ve istikrarsızlığa evrildi.
Bugün İsrail’in İran’a karşı elde ettiği muvaffakiyet da dikkatle yönetilmezse bölgeyi daha büyük bir çıkmaza sürükleyebilir. Trump’ın çatışmaya direkt müdahale etmeme tercihi şimdilik sürse de, güç piyasalarındaki baskılar ve bölgesel genişleme riski bu kararı vakitle zorlaştırabilir.
Kaynaklar: Brookings Brief, CNBC
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]
