ANALİZ: Irak neden İran’dan Uzaklaşıyor?
Irak, İran’dan Uzaklaşıyor: Ortadoğu’da Yeni Dönem
Irak, yaklaşık yirmi yıl boyunca İran’ın siyasi nüfuzu altında şekillenen bir dış siyaset yürütürken, son periyotta bu rotadan bariz halde sapmaya başladı. Tahran yanlısı milislerin faal olduğu, birçok siyasi partinin İran’la irtibatlı olduğu Irak’ta, son aylarda hükümet seviyesinde Tahran’dan uzaklaşma tarafında dikkat alımlı adımlar atılıyor. Pekala bu ani taraf değişiminin gerisinde ne var ve İran, bu kopuşu neden beklenenden daha sessiz karşılıyor?
Tarihi Art Plan: İran-Irak Savaşından Günümüze
İran’ın Irak üzerindeki tesirinin temelleri, 1980 yılında patlak veren İran-Irak Savaşı’na kadar uzanıyor. Saddam Hüseyin idaresindeki Irak, 1979’daki İran Devrimi’nin akabinde İran’ın bölgeye yayılmasından tasa ederek, sondaki Şattülarap su yolu üzerinde hak argüman etmiş ve İran’a savaş açmıştı. Başlangıçta muvaffakiyet sağlayan Irak, kısa müddette İran’ın toparlanmasıyla geri püskürtüldü. Sekiz yıl süren bu yıpratıcı savaş, iki tarafı da başlangıç noktasına geri getirmişti.
ABD’nin 2003’teki Irak işgaliyle Saddam rejimi devrildi ve Irak’ta büyük bir otorite boşluğu doğdu. Bu boşluk İran için büyük bir fırsat manasına geliyordu. Tahran, yeni periyotta Irak siyasetinde direkt tesirli olmaya başladı. Birçok Şii siyasi parti ve paramiliter yapı, İran İhtilal Muhafızları’nın kontrolünde kurumsallaştı. Hatta 2018’de ABD ordusunun yayımladığı bir rapor, “Irak Savaşı’nın tek kazananı İran” sözüyle durumu özetliyordu.
Tahran’ın Nüfuzunun Zayıflama Nedenleri
Son yıllarda ise İran’ın Irak’taki hâkimiyetinde gözle görülür bir zayıflama yaşanıyor. Bu düşüşün birinci işaretleri 2019’da başladı. Genç Iraklıların sokağa dökülerek İran’ın iç işlerine müdahalesine karşı protestolar düzenlemesi, halkın rahatsızlığını açıkça ortaya koydu. Lakin temel kırılma noktası, İsrail ve ABD ortasında geçen ay yaşanan kısa vadeli tansiyonda ortaya çıktı.
İran’a yakınlığıyla bilinen Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani liderliğindeki hükümet, bu çatışmada İran’a sırf sembolik bir dayanak verdi. İran yanlısı milisler ise ABD üslerine yönelik beklenen taarruzları gerçekleştirmedi. Bu pasif tavır, İran tesirinin alanda eskisi kadar güçlü olmadığını gösterdi. Kasım ayında yapılacak Irak seçimlerinde de İran yanlısı partilerin makûs bir performans sergileyeceği varsayım ediliyor. Koalisyon içindeki kimi partiler, zayıf bir sonuç alacaklarını öngörerek seçimlere katılmama kararı bile aldı.
İran Neden Reaksiyon Göstermiyor?
İran’ın bu kopuş karşısında sessizliğini muhafazası dikkat çekiyor. Bunun ardında iki temel sebep bulunuyor. Birincisi, İran İhtilal Muhafızları Ordusu’nun başta gelen önderlerinin İsrail tarafından amaç alınmasıyla, İran’ın dış operasyon kapasitesinde önemli bir zafiyet oluştu. Komuta yapısında yaşanan bu dağınıklık, Tahran’ın Irak’taki aktifliğini yönetmesini zorlaştırıyor.
İkincisi ve tahminen de daha kıymetlisi, İran’daki halkın artık dış müdahalelere karşı sabrını yitirmesi. İranlıların kıymetli bir kısmı, ülke iktisadı çökerken milyarlarca doların Irak, Suriye, Lübnan ve Filistin üzere dış aktörlere harcanmasından rahatsız. Tahran idaresi, halkın bu tenkitlerine karşılık son periyotta daha ulusalcı bir söyleme yöneldi. Ayetullah Ali Hamaney, uzun süren kamuoyu sessizliğinin akabinde yaptığı birinci konuşmada milliyetçi bir müzik talep etti. Tahran sokaklarında ise Pers mitolojisinden figürlerin yer aldığı duvar fotoğrafları artış gösterdi.
Bu ulusalcı dönüşüm, İran’ın artık Şii eksenli bir dış siyasetten çok iç kamuoyunun isteğini gözeten bir çizgiye kaymaya başladığını gösteriyor. Şayet bu strateji devam ederse, İran’ın bölgesel müdahalelerden daha da çekilmesi ve nüfuz alanlarını daraltması muhtemel.
Irak’ın ABD ile Yakınlaşması
Irak’ın İran’dan uzaklaşması, sadece retorik seviyede değil. Son bir yıl içinde Bağdat idaresi, ABD ile alakalarını pekiştiren adımlar da attı. Ocak ayında, Trump hakkında çıkarılan tutuklama kararı geri çekildi. Ayrıyeten İran takviyeli Hizbullah tarafından alıkonulan Princeton Üniversitesi araştırmacısı Elizabeth Tsurkov’un hür bırakılması için teşebbüslerde bulunuldu. Irak Meclisi’nde Kürtlere uzun müddettir vaat edilen bir bütçe düzenlemesi de kabul edilerek, Kürtlerle olan bağlarda bir yumuşama sağlandı.
Tüm bu gelişmeler, Bağdat’ın Washington’a yakınlaşma sürecinde ilerlediğini gösteriyor. İran’ın tesirinin azalmasıyla Irak, tekrar çok kutuplu bir istikrar siyasetine yöneliyor. Bilhassa yaklaşan seçimlerde İran zıddı adayların güç kazanması halinde bu dönüşüm daha da belirginleşebilir.
Sonuç: Ortadoğu’da İstikrar Arayışı
Irak’ın İran’dan uzaklaşması, sırf iki ülke ortasındaki bağlantıları değil, Ortadoğu istikrarlarını de etkileyecek potansiyele sahip. İran’ın nüfuz alanının daralması, Suriye ve Lübnan üzere ülkelerdeki vekil örgütlerin de zayıflamasına yol açabilir. Tıpkı vakitte, Irak’ın ABD ve Körfez ülkeleriyle bağlarını dengelemeye çalıştığı bir periyoda giriliyor.
Tahran ise bu yeni periyodu daha fazla çatışmadan fazla iç konsolidasyonla karşılıyor. Artan milliyetçilik vurgusu ve dış müdahale siyasetindeki geri adımlar, İran’ın artık daha içe dönük bir siyaset izleyebileceğini gösteriyor. Bu durum, bölge genelinde istikrar ihtimalini güçlendirse de, birebir vakitte İran’ın geçmişte kurduğu vekil ağının çöküş sürecini de hızlandırabilir. Irak ile İran ortasındaki bu uzaklık, tahminen de daha geniş bir Ortadoğu yine yapılanmasının birinci sinyali olabilir.
