The Atlantic: Dünya Ekonomisi Yeni Bir Dönüm Noktasına Girdi
The Atlantic mecmuasına nazaran global iktisat büyük bir “yeniden başlatma” sürecine girdi. 20. yüzyıldan beri devam eden neoliberal sistem çatırdarken, sağ popülizm, ticaret savaşları, sanayi siyasetleri ve dijital dönüşüm yeni bir ekonomik çağın yerini hazırlıyor. Fakat bu dönüşümün nasıl şekilleneceği, hâlâ büyük ölçüde belgisiz.
Kapitalizmin Yazılım ve Donanımı Değişiyor
Dünya iktisadı, devasa bir bilgisayar sistemi üzere işliyor: fiyatlar, ölçüler, kârlar ve gelirler üzerinden bilgi üretip sistemi yönlendiriyor. Bu sistemin “donanımı” piyasalar, kurumlar ve regülasyonlar; “yazılımı” ise o devrin ekonomik fikirleri. Fakat vakit zaman bu sistem çöker. 1929’daki Büyük Buhran’dan sonra olduğu gibi…
Bugün de emsal bir “Ctrl + Alt + Delete” anındayız. Ticaret savaşları, ABD’nin artan borcu, tüketici inancındaki düşüş ve dolardaki zayıflama, global tertibin son 40 yılda alıştığı kuralların geçerliliğini yitiriyor. Kapitalizmin yeni sürümünün nasıl işleyeceği, bu dönüşüme eşlik edecek ekonomik fikirlerle şekillenecek.
1930’lardan Bugüne: Her Kriz Yeni Bir Sistem Yarattı
1930’lardaki çöküş, ABD’de Franklin D. Roosevelt’in Yeni Mutabakatı (New Deal) ile aşılmaya çalışıldı. O periyotta sistemin ana maksadı “tam istihdam” olarak belirlendi. Devletler yüksek vergilerle toplumsal devletin temellerini attı. Sermaye, lokal yatırımlara yönlendirilirken personel sendikaları da ekonomik sistemin paydaşı haline geldi.
Ancak bu sistemin de bir kusuru vardı: talep büyüdükçe personellik maliyetleri arttı ve kârlar daraldı. 1970’lerin ortasında enflasyon ve kâr erozyonu yatırımcıları yeni bir taraf arayışına itti. Tahlil Reagan periyodunda geldi: sendikalar zayıflatıldı, finansallaşma teşvik edildi, merkez bankalarının bağımsızlığı arttı. Neoliberal periyot başlamış oldu.
Neoliberalizmin Çöküşü ve 2008 Krizi
Neoliberal sistem, birinci başta “Büyük Ilımlılık” (Great Moderation) periyodunu getirdi: globalleşme hızlandı, finans kesimi büyüdü, kârlar yine yükseldi. Lakin fiyat artışları durdu, eşitsizlik arttı. İktisat krediye bağımlı hale geldi. 2008 krizi, neoliberalizmin “hatalı donanımını” açığa çıkardı. Kamu kaynaklarıyla özel kesim kurtarıldı; lakin yük, en fakirlere yıkıldı. Sonuç: Batı’da yükselen popülist öfke ve siyasi kutuplaşma.
Trump ile Gelen Yeni Dönüşüm: Gerici Modernizasyon
Donald Trump, ekonomik sistemin “yeni başlatma” sürecinde bir katalizör vazifesi gördü. Çin’e yönelik ticaret savaşları ve ithalata getirilen gümrük vergileri ile ABD endüstrisini tekrar canlandırmayı hedefledi. Bayanların konutta kalmasını, göçmen işgücünün azaltılmasını ve “yerli üretim”i teşvik eden bu yaklaşım, bir cins “1950’ler nostaljisi”ne dayanıyor.
Ancak bu modeldeki çelişki açık: yine endüstrileşme olacaksa da, bu emekçilerin değil robotların işi olacak. Bayanların tekrar meskene dönmesi ise ne toplumsal ne ekonomik açıdan sürdürülebilir. Trump’ın ekonomik siyasetleri, birçok eski sistemin modüllerinin birleşimi: bir “gerici modernizasyon” denemesi.
Teknokratlar ve Silikon Vadisi’nin Post-İnsan Hayali
Bu devirde diğer bir küme da öne çıkıyor: teknoloji milyarderleri. Silikon Vadisi, eski endüstrilere değil; yapay zekâ, uzay araştırmaları ve otomasyona dayalı bir “post-insan” iktisadına yatırım yapıyor. Bu model ise sırf seçkinleri kapsıyor; geniş halk kitlelerine hiçbir şey sunmuyor.
Solun Alternatif Sunamaması Sistemi Tıkıyor
Trump’ın “MAGA ekonomisi” güçlü bir fikir sunmasa da hâlâ karşısında gerçek bir rakip yok. Demokrat Parti’nin yaşlı takımlarının idaresinde kalan mevcut sistem, tahlil üretemiyor. Alexandria Ocasio-Cortez ve Bernie Sanders üzere isimlerin temsil ettiği “sol popülizm” bir alternatif sunuyor. Lakin bu çizginin Trump’a kayan personelleri ve kararsız seçmenleri ikna edip edemeyeceği meçhul.
Bir öteki alternatif ise Ezra Klein ve Derek Thompson tarafından savunulan “bolluk politikası”: büyümeyi artırmaya odaklı, daha az regülasyonla kalkınmayı hedefleyen merkez-sol bir strateji. Fakat bu yaklaşım da sol etraflarda “şirketlerin gücünü sorgulamadığı” gerekçesiyle eleştiriliyor.
Sonuç: Ekonomik Yazılım Güncellemesi Kapıda
Dünya iktisadı yeni bir sistem güncellemesi eşiğinde. Bu geçişin sağ popülizm tarafından mı yoksa daha kapsayıcı bir modelle mi yönlendirileceği şimdi aşikâr değil. Lakin vakit daralıyor. Trump’ın geriye dönük siyasetleri “kazanabilir” zira güçlü bir alternatif şimdi ortaya çıkmadı.
The Atlantic’in tahliline nazaran, yeni bir ekonomik sistem kuruluyor. Şimdi şekillenmemiş bu tertip, yanlışsız siyasi fikirlerle istikamet verilebilecek esneklikte. Lakin bunun için siyasi cüret gerekiyor.
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]
