The Economist Uyarıyor: Dünya Ekonomisinin Teflon Direnci Aşınıyor
Küresel iktisat son on yılda savaşlara, otoriter önderlere ve salgına karşın dayanıklılığını korudu. Lakin The Economist’e nazaran bu “Teflon” gibisi direnç artık zayıflamaya başlıyor. Artan borç yükü, bozulan arz zincirleri ve siyasi müdahaleler yeni bir kırılganlık devrine işaret ediyor.
Ekonomik Direnç Şimdiye Kadar Ayakta Tuttu
Popülist başkanların yükselişi, pandemiler ve büyük savaşlar… 2011’den bu yana yaşanan tüm bu çalkantılara karşın global GSYİH yılda ortalama %3 oranında büyümeyi başardı. Gelişmiş ülkelerde işsizlik oranları rekor düşük düzeylere inerken, S&P 500 ve MSCI global pay endeksleri tarihi tepelere ulaştı.
Bu direnç sayesinde global iktisat, sakinlik ve işsizlik üzere iki büyük tehdidi uzun mühlet bertaraf etti. Fakat artık bu sağlam yer sarsılmaya başladı.
Başarının Ardındaki Faktörler: Genişleyici Siyaset ve Esnek Tedarik
Küresel finans krizinden sonra gelişmiş ülkeler agresif mali teşviklere yöneldi. Düşük faiz oranları, bu cins müdahaleleri daha uygulanabilir hâle getirdi. Gelişmekte olan ülkeler ise para siyasetlerini güçlendirdi; 2000 yılında yalnızca 5 olan enflasyon hedefleyen merkez bankası sayısı 2022’de 34’e çıktı. Döviz kurları hür bırakıldı, borçlar mahallî para ünitesinde ihraç edildi.
Tedarik zincirleri de şaşırtan derecede süratli adapte oldu. Pandeminin başında yaşanan maske ve çip krizleri kısa müddette çözüldü. Son periyotta ABD ve İsrail’in İran’a yönelik akınlarına karşın petrol fiyatlarının yükselmemesi, arzın esnekliğini bir defa daha gösterdi.
Artan Riskler: Borç, Müdahale ve Politik Popülizm
Ancak bu dayanıklılığın bedeli ağırlaşıyor. Pandemi periyodunda gelişmiş ülkeler GSYİH’lerinin %10’undan fazlasını harcayarak talebi destekledi. Avrupa’da güç krizinde ortalama %3 daha harcandı. Faizler pandemi periyodunda %1 iken artık %3,7’ye yükseldi.
Fakat seçmenlerin devletten müdahale beklentisi sürüyor. Bu da mali disiplini zorlaştırıyor. ABD geçtiğimiz yıl iktisadı büyürken bile GSYİH’sinin %7’si oranında bütçe açığı verdi. İngiltere’nin engelli yardımlarını kesme teşebbüsü başarısız oldu; Fransa’daki emeklilik ıslahatları ise şimdiden çıkmazda.
Bu tablo, hükümetlerin bir sonraki krizde müdahale kapasitesini kısıtlıyor.
Koruyucu Siyasetler Tedarik Zincirlerini Zayıflatıyor
Artık devletler yalnızca talebi değil, arzı da denetim etmeye çalışıyor. 2022’de güçlü ülkeler 1.000 sanayi siyaseti uygulamasına imza attı — bu sayı 2017’de yalnızca 100’dü. Trump gümrük tarifelerini kullanırken, Avrupa Kurulu yerli alım zorunlulukları ve sübvansiyonlara yöneldi. Hatta okul yemeklerinin yalnızca lokal besinlerden hazırlanması planlanıyor.
Ancak pandemi gösterdi ki, çeşitlendirilmiş tedarik zincirleri, lokal üretimden daha sağlam. En büyük tekrar endüstrileşme başarısı olan ABD kaya gazı bölümü de devlet değil, teşebbüsçüler sayesinde gelişti.
Sonuç: Dirençli Lakin Kırılgan Bir Dönem
Tarih, ekonomik genişleme periyotlarının sonsuza dek sürmediğini gösteriyor. Mühlet uzadıkça siyasi riskler, yanlış kararlar ve piyasa müdahaleleri bu döngünün sonunu hızlandırıyor. Trump 16 Temmuz’da Powell’ı vazifeden almasının “düşük ihtimal” olduğunu söylese de, Merkez Bankası bağımsızlığının zedelenmesi, son 10 yılın istikrarını yerle bir edebilir.
Şimdiye kadar iktisat herkesi şaşırttı. Tahminen bir mühlet daha dayanabilir. Ancak The Economist’e nazaran “Teflon tabaka” artık inceliyor.
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]
