Güldem Atabay: Küresel ekonomi İran-İsrail krizine nasıl yakalandı?
Trump’ın vazifeye gelmesiyle global ticaretteki bölünme kaygısı, zayıflayan dolar endeksi, gümrük vergileri meçhullüğü yüksek seyrediyor. Artık de Orta Doğu’daki savaş global para siyaseti ve enflasyonu iddia etmeyi daha da zorlaştırdıkça yatırımcıların giderek belirsizleşen piyasalara ait tedirginliği artıyor.
Piyasalar açısından, para siyaseti meçhullüğü, jeopolitik ve ticari risklere yönetilmesi gereken bir kriz daha denkleme eklendi. Jeopolitik nedenlerle dalgalanan dolar ve petrol fiyatları, merkez bankalarının piyasalara ve yatırımcılara geleceğe yönelik net bir yol haritası sunamayışı ile oynaklık tekrar artacak. Dolar 2025’te öbür büyük para üniteleri karşısında neredeyse %9 bedel kaybetti lakin İsrail-İran savaşının patlak vermesinin akabinde yükseldi. Petrolün varil fiyatı pazar akşamı ABD ham petrolü için %2,6 artışla varil başına 75,76 dolara yükselirken, global gösterge Brent petrolü de %2,49 artışla varil başına 78,93 dolar.
Orta Doğu’dan Çin’e ham petrol taşımak için bir gemi kiralamanın maliyeti, İsrail hücumlarının başlamasından bu yana %90’a yakın arttı. Akaryakıt ve jet yakıtı üzere yükü olan gemilerin çıkarları da sigorta primleri üzere sıçrama gösterdi.
Tüm bunlar yeni bir enflasyon baskısı ve daha yavaş global ekonomik aktivite demek.
Dünya Bankası, OECD ve IMF geçtiğimiz aylarda global büyüme kestirimlerini esasen düşürmüştü. Son gelişmelerin dünya iktisadına ne ölçekte darbe vuracağı, Tahran’ın nasıl karşılık vereceğine bağlı. Ancak net olan ABD’nin saldırısının savaşı tırmandırıcı bir yola soktuğu. Bu da zati global iktisat için, global piyasalar için makûs bir senaryo.
Trump’ın gümrük tarifelerinde mutabakat için tanıdığı mühlet 9 Temmuz’da bitecek. Gümrük tarifelerinde yaşanabilecek potansiyel bir artışla Orta Doğu’da uzun periyodik bir çatışmanın petrol fiyatlarında yapmaya devam edeceği artış birleşecek. ABD net petrol ihracatçısı olsa da yükselen ham petrol fiyatlarının olumsuz tesirinden kaçması imkânsız. Fed’in faiz indirimlerini erteletecek. İran’ın petrol ihracatının %90 hisseyle en büyük alıcısı Çin’de yüksek mevcut petrol stokları bol; bu bir ölçü rahatlama sağlayabilecek olsa da, petrol akışındaki rastgele bir kesintiden en çok etkilenecek ülkeler ortasında da Çin başrolde. İran-İsrail çatışması, Pekin için çok güç bir durum, zira İran’la hem ekonomik hem de stratejik olarak çok yakın münasebetleri var. Birebir vakitte Çin İran’a silah satarak direkt bir çatışmanın modülü olmak istemiyor. Pekin ayrıyeten, ABD ile yürütülen hassas ticaret müzakerelerini bozacak rastgele bir adım atmaktan da bilhassa kaçınmak istiyor. Tekrar de ortaya çıkan durum Çin’in işine geliyor zira ABD’nin odağını Asya-Pasifik’ten uzaklaştırıyor.
Küresel LNG ticaretinin yaklaşık %20’sini gerçekleştiren Katar, ihracat için Hürmüz Boğazı’na hiçbir alternatifinin olmayışı nedeniyle büyük yara alacak. En büyük müşterisi olan Avrupa iktisadı de o denli. Suudi Arabistan da dahil olmak üzere OPEC+ üyeleri hala devreye sokulabilecek bol ölçüde yedek kapasiteye sahip, Uluslararası Enerji Ajansı fiyatları sakinleştirmek için acil durum stoklarının özgür bırakılmasını koordine etmeye de hazır.
Yeniden bir diplomasi masası umudu kalmayışı, oturulsa bile Trump’ın bu masadan beklentilerinin ne olduğunun meçhullüğü yaşanan tansiyonun kısa soluklu olmayacağını gösteriyor. Hasebiyle Orta Doğu’daki tansiyon esasen zayıf olan global iktisat için yeni ve güçlü bir olumsuz şok.
Gümrük vergileri, ABD’nin bütçe açığı ve ABD’nin dahil olduğu bir İsrail-İran savaşı… Tüm bu gelişmeler daima birlikte meçhullüğü o kadar arttırdı ki, birçok piyasa iştirakçisi bekle ve gör yaklaşımını benimsiyor. Fakat riskten kaçış için de eller tetikte bekliyor.
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]
