Ali Bilge: ABD-Çin Rekabetinde Yeni Cephe: Rezerv Para Savaşı ve Dijital Yuan’ın Yükselişi

(21 Nisan 2025 tarihinde Apaçık Radyo’da İktisat Politik programında yayınlanmıştır.)

Ömer Madra: Günaydın Ali bey, merhabalar!

Ali Bilge: Merhaba Ömer bey, merhaba Özdeş!

Özdeş Özbay: Merhaba, günaydın!

ABD’nin dış ticaret siyasetleri ve global ekonomik istikrarlar, son yıllarda kıymetli bir dönüşümden geçiyor. Donald Trump’ın ikinci periyodunda tekrar alevlenen gümrük tarifesi savaşları, bilhassa Çin’i gaye alırken, aslında tüm dünyayı etkileyen bir korumacılık dalgasının fitilini ateşledi. Lakin bu savaş yalnızca mallar ve tarifelerle sonlu değil; perde gerisinde çok daha büyük bir çaba yaşanıyor: rezerv para savaşı.

Tarihsel Art Plan: ABD Dış Açıkla Nasıl Yaşıyor?

ABD, 1987’den bu yana daima dış ticaret açığı veren bir ülke. 2024 prestijiyle bu açık yaklaşık 918 milyar dolara ulaştı. Bu açığın büyük bir kısmı Çin ile olan ticaretten kaynaklanıyor. Fakat ABD, bu açıkları kendi para ünitesi olan doların rezerv para pozisyonu sayesinde finanse etmeyi sürdürüyor. Nasıl mı?

ABD, dünya ticaretinin merkezine doları koyarak, yaptığı ithalat karşılığında dolar ödüyor. Bu dolarlar Çin üzere ülkelerde rezerv olarak birikiyor, akabinde bu ülkeler ellerindeki dolarlarla ABD tahvili ve bonosu alıyor. Bu döngü sayesinde ABD, bir manada kendi açıklarını dünyaya finanse ettiriyor.

Doların İmparatorluğu Sarsılıyor mu?

1945 sonrası dünya iktisadında hükümran pozisyona gelen dolar, bugüne dek memleketler arası ticaretin ve finans sisteminin temel para ünitesi oldu. Fakat son 20 yılda, doların küresel döviz rezervlerindeki hissesi %70’ten %58’e geriledi. Ticaretin yalnızca %38’i dolar üzerinden yapılıyor. Bu durum, doların tartışmasız hakimiyetinin zayıflamaya başladığını gösteriyor.

Bu gerilemenin ardında ise Asya’daki büyük dönüşüm yatıyor. Çin, devasa üretim kapasitesi ve ihracat gücü ile dolar karşısında alternatif olmaya başladı. Bunun en güçlü göstergesi ise Çin’in geliştirdiği dijital Yuan ve alternatif ödeme sistemleri.

SWIFT’e Karşı Çin’in Dijital Hamlesi

Batı’nın finansal globalleşme periyodunda inşa edilen SWIFT ödeme sistemi, global para transferlerinde ABD’nin denetimini sağlıyordu. Lakin Çin, bu sisteme alternatif olarak blockchain tabanlı yeni bir ödeme ağı kurdu. Bu sistem:

• Saniyeler içinde para transferi yapabiliyor.

• SWIFT’e kıyasla %98’e varan maliyet düşüşü sağlıyor.

• Kara para akışını denetim edebilecek altyapıya sahip.

Bugün prestijiyle 200’e yakın ülke Çin’in bu yeni ödeme sistemine katılmış durumda. Güneydoğu Asya, Orta Doğu ve Afrika’da yaygınlaşan sistem, dijital Renminbi (Yuan) ile çalışıyor. Çin’in “Bir Jenerasyon Bir Yol” stratejisiyle entegre biçimde yürüyen bu sistem, küresel ticaretin dijital ipek yolu olma yolunda ilerliyor.

ABD Tahvillerine Çin Tehdidi

ABD’nin bu kadar büyük açıkla yaşayabilmesinin temel desteği olan tahvil satışları, birebir vakitte ülkenin zayıf karnı. Zira bu tahvillerin büyük kısmı Çin ve Japonya üzere ülkelerin elinde. Şu anda Çin’in elinde 768 milyar dolarlık, Japonya’nın ise 1.1 trilyon dolarlık ABD tahvili bulunuyor.

Trump idaresinin Çin eserlerine %145’e kadar çıkan yeni gümrük tarifeleri getirmesi üzerine Çin, “elimdeki tahvilleri satarım” tehdidinde bulundu. Bu tehdit global finans piyasalarında panik yarattı. Zira bu türlü bir satış, doların bedelini ve ABD tahvillerinin cazibesini önemli biçimde düşürebilir.

Küresel Güç İstikrarı Değişiyor mu?

ABD’nin hem üretim hem de teknolojik üstünlüğü uzun yıllar boyunca doların rezerv para olmasını sağladı. Lakin artık dünya üretiminin %80’i Asya’da yapılıyor. Bu da ekonomik gücün doğuya kaydığını gösteriyor. Çin’in dijital ödeme ağıyla birlikte, Yuan’ın rezerv para olma ihtimali daha evvel hiç olmadığı kadar güçlendi.

ABD, rezerv para avantajını kaybederse, yıllardır “bedavaya” aldığı global kredilerden yoksun kalacak. Bu da sadece ekonomik değil, jeopolitik üstünlüğünü de zora sokabilir.

Avrupa ve Öteki Aktörler: Sessiz Ortaklar

Avrupa ülkeleri de ABD tahvillerinin büyük alıcıları ortasında. Lüksemburg, İrlanda, İsviçre üzere ülkeler, kara para aklama ve vergiden kaçırma cennetleri olarak ABD tahvillerinde büyük portföylere sahip. Örneğin, Lüksemburg üzere küçük bir ülke, dünyada 4. en büyük ABD tahvili tutan ülke pozisyonunda.

Sonuç: Yeni Finansal Sistemin Eşiğinde miyiz?

Geleneksel finans sisteminin taşıyıcı kolonu olan ABD tahvilleri ve dolar egemenliği, Çin’in dijital ödeme sistemiyle önemli bir meydan okumayla karşı karşıya. Yuan’ın rezerv para statüsüne yükselmesi, ABD’nin dış ticaret ve iç borçlanma stratejilerini temelden sarsabilir.

Önümüzdeki 25 yılda, yani 2050 yılına geldiğimizde, doların rezerv para olarak kullanımı büyük ölçüde azalabilir. Bu da global finans sisteminde çok kutuplu bir yapıya geçişin işaret fişeği olabilir.